Sáng 26/12 tại Hà Nội, Báo Nông nghiệp Việt Nam, Cục Trồng trọt và Văn phòng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp tổ chức Diễn đàn “Thực trạng sản xuất, kinh doanh, đăng ký lưu hành và tự công bố lưu hành giống cây trồng nông nghiệp, giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng giống cây trồng Việt Nam”. Diễn đàn nhằm truyền thông, phổ biến rộng rãi các giải pháp kiểm soát giống cây trồng để phát triển bền vững ngành trồng trọt Việt Nam.
Việt Nam là nước nông nghiệp, trong đó lĩnh vực trồng trọt đóng góp 70% tổng giá trị sản xuất nông nghiệp. Giống cây trồng có vai trò quan trọng trong việc nâng cao sản lượng và chất lượng, tạo sự bền vững cho chuỗi sản xuất nông sản, góp phần đảm bảo an ninh lương thực. Có được nguồn giống tốt thì cây trồng có được khởi đầu tốt.
Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Nguyễn Như Cường – Cục trưởng Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: “Sau 3 năm thực hiện Luật Trồng trọt, Cục Trồng trọt đã có những hướng dẫn và hỗ trợ kịp thời, chưa khi nào để xảy ra trường hợp khan hiếm giống, thiếu giống, nhất là các giống lúa. Trong giai đoạn vừa qua, chúng ta đã có những giống thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp với từng vùng miền.”
Luật Trồng trọt được Quốc hội khoá 14 thông qua ngày 19/11/2018, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2020, thay thế Pháp lệnh Giống cây trồng năm 2004. Luật có 7 chương, 85 điều quy định về giống cây trồng, phân bón, canh tác, thu hoạch, sơ chế, bảo quản, chế biến, thương mại và quản lý chất lượng sản phẩm cây trồng.
Theo ông Nguyễn Văn Vương – Trưởng phòng Cây lương thực – Cây thực phẩm, Cục Trồng trọt, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chia sẻ, khi thực thi theo Pháp lệnh Giống cây trồng, số giống cây trồng công nhận được từ 2013 – 2019 là 150 giống lúa (bình quân 22 giống/năm). Sau khi Luật Trồng trọt có hiệu lực, trong giai đoạn 2020 – 2023 đã công nhận được 190 giống lúa (bình quân 48 giống/năm), 96 giống ngô. Như vậy, tốc độ đáp ứng nguồn giống cho nhu cầu của sản xuất được đảm bảo.
Tuy nhiên, so sánh số lượng lượt giống cây trồng nông nghiệp tham gia khảo nghiệm Quốc gia (chủ yếu nhóm cây lương thực là lúa và ngô) trước và sau khi Luật Trồng trọt có hiệu lực thì số giống gửi khảo nghiệm giảm nhanh so với trước Luật. Lý giải cho vấn đề này, ông Trần Xuân Định – Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam (VSTA) cho hay: “Nguyên nhân của việc số giống gửi khảo nghiệm tụt giảm do Luật còn nhiều bất cập, Nghị định và văn bản hướng dẫn không chi tiết, minh bạch, chung chung và từ ngữ dễ gây hiểu lầm; Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) xây dựng chậm và khó khả thi, mặc dù ban hành và có hiệu lực nhưng các doanh nghiệp, các viện và các nhà khoa học chọn tạo thấy khó có thể thực hiện được.
Ngoài ra, chi phí khảo nghiệm giống tăng, số điểm khảo nghiệm cho vùng sinh thái quy định không hợp lý và các yếu tố xã hội khác như dịch bệnh, chất lượng khảo nghiệm, số liệu đánh giá giống… khiến các nhà khoa học, cơ quan tác giả, doanh nghiệp làm công tác chọn tạo “nản” không muốn gửi giống để đấu loại vì rủi ro cao, khó đáp ứng để lưu hành và sản xuất kinh doanh.”
Ông Định cũng cho biết thêm, xu hướng kinh doanh giống cây trên mạng đưa lại nhiều hậu quả, hệ luỵ. Cụ thể, một số cá nhân, nhóm lừa đảo đã tổ chức giới thiệu và quảng cáo trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok… các giống cây trồng mới, quả to, màu sắc đẹp, hấp dẫn, ship hàng đến tận nhà cho nông dân. Các giống lúa bán chạy, giống tốt được nông dân ưa chuộng, các thương hiệu lớn như ThaiBinh Seed, Vinaseed… bị các đối tượng mạo danh, bán giống giả qua mạng, bán theo kiểu “đa cấp”. Phần lớn những nông dân vùng xa, vùng sâu, vùng mà hệ thống bán lẻ, phân phối của các công ty chưa vươn tới trở thành nạn nhân.
“Sản xuất, kinh doanh giống là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, được quy định khá chặt ở các văn bản luật và hướng dẫn luật. Tuy nhiên hình thức bán qua mạng thì chưa có những quy định cụ thể và chế tài, đó là kẽ hở và cái khó cho công tác quản lý với giống cây trồng nói riêng và nhiều hoạt động thương mại khác nói chung.” – đại diện Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam nhận định.
Bên cạnh đó, một số hạn chế, thách thức đối với ngành giống cây trồng nông nghiệp Việt Nam có thể kể đến như: Hệ thống sản xuất giống tuy nhiều nhưng năng lực hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực của sản xuất hàng hóa, hướng xuất khẩu; các quy định của pháp luật còn một số bất cập, thủ tục rườm rà, các văn bản hướng dẫn luật chậm ban hành và một số còn mâu thuẫn…; sự không đồng đều về hệ thống sản xuất và cung ứng giữa các vùng miền; số lượng doanh nghiệp tham gia ngành giống khá đông nhưng không thực sự mạnh…
Tại Diễn đàn, – Tổng thư ký Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam đưa ra 5 kiến nghị: (1). Sửa luật trồng trọt và các nghị định, thông tư hướng dẫn để khả thi hơn, thực tế hơn tránh tình trạng mâu thuẫn nhau giữa các luật. (2). Có văn bản giải quyết các vướng mắc về tên giống tự công bố lưu hành với một loạt tên các giống rau, hoa của một số đơn vị đã phản ánh, gồm cả các trường hợp đã được bảo hộ tên hoặc nhãn hiệu hàng hóa nhưng bị đơn vị đăng ký trước “chộp” mất. (3). Trước mắt đề nghị sửa nhanh TCVN về khảo nghiệm giống ngô như Công văn số 22/VSTA ngày 06/12/2023 của Hiệp hội thương mại giống cây trồng Việt Nam. (4) Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, trang web của Cục trồng trọt, chỉnh lý thông tin để việc tra cứu, tìm hiểu nhanh và chuẩn xác hơn. (5). Cần bổ sung các quy định và quản lý bán giống cây trồng, hạt giống cây trồng qua mạng, có chế tài xử lý mạnh để răn đe và tránh gây thiệt hại cho nông dân.
