Mỗi mùa xuân, đặc biệt là vào ngày trăng tròn, hàng trăm ngàn con sam bám vào các bãi biển trên khắp Đại Tây Dương ở Mỹ để đẻ trứng. Với những loài chim, nó là một miếng mồi béo bở. Còn đối với con người, nó là một loại dược phẩm, một nguồn nguyên liệu quan trọng để làm thuốc cho con người. Đặc biệt, do vẫn chưa tìm ra chất thay thể nào đáng tin cậy, máu sam vẫn là lựa chọn duy nhất trong việc thử nghiệm độc tố cho vaccine COVID-19
Máu sam
Năm 1956, nhà nghiên cứu khoa học Fred Bang nhận thấy một đặc điểm kì lạ trong máu sam đó là khi chúng tương tác với nội độc tố (endotoxin, là 1 thành phần của màng ngoài tế bào), các tế bào amebocytes sẽ vón cục lại ở thể đặc. Ông này cũng nhận ra rằng các amebocytes này là một phần của hệ thống miễn dịch tự nhiên của sam với đặc tính phát hiện các vi khuẩn nguy hiểm trong quá trình chúng đi vào mạch máu của người bệnh. Chính vì vậy nên máu sam đã được FDA phê chuẩn cho xài như 1 chất thử trong các thử nghiệm về thuốc và vaccine từ năm 1977. Cho đến nay, hầu hết tất cả các công ty dược phẩm trên thế giới đều dựa vào máu sam để thử nghiệm các loại thuốc mới.Hệ sinh thái bị phá vỡ
Mỗi năm, ước tính có khoảng nửa triệu con sam bị bắt để phục vụ cho ngành công nghiệp dược phẩm. Với mỗi con sam người ta chỉ khai thác 30% máu. Trong vòng 72 giờ sam được đưa lại về biển và một tuần sau lượng máu của chúng sẽ phục hồi. Dù vậy, tỷ lệ sam chết trong quá trình khai thác máu lên đến 10-30%. Bên cạnh đó, cộng thêm việc khai thác quá mức để làm mồi câu cá, cũng phá vỡ hoàn toàn hệ sinh thái của loài sam. Năm 1990, các nhà sinh vật học ước tính 1,24 triệu con sam trong tuổi sinh sản ở Vịnh Delaware, và nguồn sam biển dồi dào này đã đem lại nhiều lợi nhuận cho các công ty dược. Nhưng đến năm 2002, con số đó đã giảm xuống chỉ còn 333.500 con. Và cho đến năm 2019, số lượng sinh sản của con sam ở vịnh này cũng chỉ ước tính dao động xung quanh khoảng 335.211 con.
Chuỗi thức ăn bị ảnh hưởng
Bên cạnh việc là nguồn cung cho dược phẩm, sam và trứng sam cũng là một nguồn thức ăn quan trọng cho các loài sinh vật,đặc biệt tại khu vực bờ Đông nước Mỹ. Số lượng cá bơn, cá bass sọc cũng giảm mạnh trong nhiều năm qua, do số lượng cá thể sam biển giảm mạnh dẫn đến việc thiếu hụt trứng nghiêm trọng. Bên cạnh đó, sam biển cũng là thức ăn của một loài rùa lớp bò sát quý hiếm có tên là Diamondback Terrapin. Trứng sam biển là một loại thức ăn giàu calo gíup các loài chim di cư như dẽ lưng nâu hay dẽ khoang có đủ năng lượng di cư đến Bắc Cực đẻ trứng sau khi dừng chân ở vịnh Delaware. Vì vậy, các cá thể sam biển giảm mạnh cũng ảnh hưởng trực tiếp đến khoảng 30.000 con chim dẽ lưng nâu, bị mắc kẹt lại vịnh vì không đủ sức để bay tiếp. Ước tính con số còn gia tăng nếu như cá thể loài sam vẫn tiếp tục giảm mạnh như những năm gần đây.
Loài dẽ khoang đang ăn trứng sam tại vịnh Delaware, Mỹ
Bối cảnh hiện tại
Vì đại dịch nên nhu cầu sản xuất vaccine trong thời điểm hiện tại đang là điều được rất nhiều quốc gia đặt lên hàng đầu. Đi cùng với nó việc tiến hành các thử nghiệm dựa vào endotoxin cũng tăng lên rất cao dẫn tới việc chiết xuất máu của sam cũng sẽ tăng tương ứng. Điển hình, công ty đa quốc gia hóa chất và công nghệ sinh học Lonza có trụ sở tại Thụy Sĩ sẽ bắt đầu sản xuất vaccine COVID-19 bắt đầu từ tháng 7 cho các thí nghiệm lâm sàng ở người, họ cũng sẽ sử dụng lysate trong việc thử nghiệm.Vì vậy, ước tính theo dân số thế giới, sẽ cần khoảng 5 tỷ liều vaccine, 600.000 xét nghiệm sẽ được thực hiện để đáp ứng được lượng lysate được tạo ra trong một ngày. Hiển nhiên, điều này có thể dẫn đến việc tuyệt chủng của loài này.
Việc bắt và thu hoạch máu của chúng tốn rất nhiều thời gian và công sức, việc thu hoạch lysate tự nhiên này ngốn tầm 60.000 USD cho mỗi galon. Năm 2016, công ty Lonza đã sử dụng yếu tố tái tổ hợp C (rFC) để sản xuất sản phẩm thử nghiệm thay thế máu sam. Họ cũng đăng ký bản quyền cho phát minh của rFC của mình, và đặt tên là PyroGene. Tuy nhiên, cơ quan Mỹ lại từ chối đặt hợp chất trên do nó chưa thể đáp ứng được các yếu tố an toàn cũng như đáng tin cậy như máu sam trong tự nhiên.
Tuy vẫn còn khá nhiều khó khăn, nhưng các nhà khoa học vẫn không bỏ cuộc trên con đường tìm ra hợp chất thay thế cho máu sam, nhằm có thể cứu được loài sam biển tuyệt chủng cũng như giúp các loài chim và cá sống phụ thuộc vào loài trên.
Theo National Geographic
