Thanh long Bình Thuận được tiêu thụ trên thị trường chủ yếu ở dạng trái tươi và một số ít là các sản phẩm đã qua chế biến như: Nước ép thanh long, rượu vang thanh long, thanh long sấy khô, sấy dẻo…
Tuy nhiên, do sản phẩm thanh long tiêu thụ trên thị trường chủ yếu là trái cây tươi, không bảo quản được lâu nên việc tiêu thụ thanh long hiện nay gặp nhiều khó khăn, thị trường nội địa chỉ tiêu thụ khoảng 15% sản lượng, 85% còn lại tập trung cho xuất khẩu. Trong số này, lượng thanh long xuất khẩu chính ngạch chiếm tỉ lệ rất thấp (khoảng 2%-3%), số còn lại tiêu thụ theo phương thức mua bán biên mậu với thương nhân Trung Quốc hoặc bán cho các doanh nghiệp ngoài tỉnh rồi các doanh nghiệp này trực tiếp xuất khẩu.
Để nâng tầm danh tiếng, tăng sức cạnh tranh, gia tăng giá trị lợi nhuận, thúc đẩy quá trình phát triển sản phẩm thanh long Bình Thuận, UBND tỉnh Bình Thuận đã giao Sở KH&CN phối hợp với các sở, ban ngành có liên quan hỗ trợ các hiệp hội nghề nghiệp đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý “Bình Thuận” cho sản phẩm quả thanh long.
Ông Đinh Hữu Phí, Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) cho hay, câu chuyện đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý thanh long Bình Thuận tại Nhật Bản là một câu chuyện dài và thú vị. Vốn nổi tiếng là một thị trường khó tính cùng những quy định pháp luật về bảo hộ chỉ dẫn địa lý rất khắt khe, việc đăng ký chỉ dẫn địa lý thanh long Bình Thuận tại Nhật Bản vô cùng phức tạp.
Vì vậy, Cục Sở hữu trí tuệ đã thực hiện việc hỗ trợ qua 2 con đường: Hoàn thiện hồ sơ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý đáp ứng đầy đủ các quy định của pháp luật Nhật Bản và tăng cường tác động chính trị để đẩy nhanh quá trình này.
Để có thể có những bước đi thuận lợi nhất, các cơ quan hữu quan đã phải tác động ở nhiều cấp, các kênh hợp tác song phương được thực hiện tích cực; ngoài ra, các cuộc tiếp xúc các cấp, từ thượng đỉnh, cấp cao cho đến cấp kỹ thuật đều đề cập đến nội dung này.
Đáng chú ý, một cơ sở pháp lý vô cùng quan trọng, có thể coi là có tính chất mở đường cho việc nộp hồ sơ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho thanh long Bình Thuận vào Nhật Bản, là Bản ghi nhớ hợp tác giữa Cục Sở hữu trí tuệ và Cục Công nghiệp thực phẩm Nhật Bản (Bộ Nông, Lâm, Ngư nghiệp Nhật Bản).
Theo đó, hai bên cam kết thúc đẩy bảo hộ chỉ dẫn địa lý hai nước và trên cơ sở Bản ghi nhớ, hai bên đã trao đổi, đề xuất lựa chọn mỗi bên 3 sản phẩm để tiến hành nộp hồ sơ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại nước còn lại. Thanh long Bình Thuận nằm trong số 3 sản phẩm của Việt Nam được lựa chọn, dựa trên tiêu chí danh tiếng, thị trường tiêu thụ, sự quan tâm của chính quyền địa phương và sản phẩm có hoạt động thương mại xuất nhập khẩu.
Bên cạnh việc tạo dựng cơ sở pháp lý, thực hiện các tác động chính trị cho quá trình đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho thanh long Bình Thuận vào Nhật Bản, Cục Sở hữu trí tuệ, thông qua Chương trình Phát triển tài sản trí tuệ (Chương trình 68) cũng hỗ trợ việc xây dựng, hoàn thiện hồ sơ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho thanh long Bình Thuận vào Nhật Bản.
“Tiến trình kéo dài hơn 3 năm và thực sự là một quá trình khó khăn. Ngoài lý do khác biệt về pháp luật bảo hộ chỉ dẫn địa lý giữa hai quốc gia, hồ sơ thanh long Bình Thuận vướng phải nhiều khó khăn về các thông số kĩ thuật của hồ sơ đơn và khó khăn về năng lực tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý”, ông Đinh Hữu Phí cho hay.
Theo ông Văn Công Thới, Giám đốc Sở KH&CN tỉnh Bình Thuận, vốn là một thị trường “khó tính”, hồ sơ đăng ký chỉ dẫn địa lý thanh long Bình Thuận phải đối mặt với rất nhiều khó khăn về sửa đổi cho phù hợp với yêu cầu phía Nhật Bản như lược bỏ đặc tính không cần thiết của quả thanh long Bình Thuận (theo khuyến nghị của Cục Công nghiệp thực phẩm Nhật Bản); bổ sung tài liệu chứng minh danh tiếng sản phẩm.
Tuy nhiên cái khó nhất, hơn cả vải thiều Lục Ngạn, là yêu cầu chứng minh lịch sử sản xuất sản phẩm (chứng minh đặc tính của sản phẩm được tạo ra từ phương pháp sản xuất đã được duy trì trong ít nhất 25 năm). Khó khăn tiếp theo chính là việc sửa đổi, đề xuất điều chỉnh các số liệu về đặc tính sản phẩm nhằm mục tiêu mở rộng phạm vi quyền đối với chỉ dẫn địa lý. Ngoài ra, phía Nhật Bản còn đề nghị cung cấp các số liệu cập nhật mới nhất đối với đặc tính của thanh long Bình Thuận.
“Rộng đường” cho quả thanh long Bình Thuận
Để đẩy nhanh tiến độ và đáp ứng các yêu cầu đề ra, Cục sở hữu trí tuệ, Sở KH&CN Bình Thuận đã làm việc với các cơ quan Trung ương, các ngành, đơn vị liên quan tập trung hoàn thiện các tiêu chí, đồng thời tìm kiếm các tài liệu chứng minh lịch sử sản xuất sản phẩm. Theo đó, cuốn “Cây thanh long” của PGS.TS Nguyễn Văn Kế được sử dụng làm tài liệu bổ trợ.
Ông Văn Công Thới khẳng định, nhờ có sự phối hợp của các đơn vị liên quan, đặc biệt là Cục Sở hữu trí tuệ, đơn đăng ký đã được điều chỉnh linh hoạt các tiêu chuẩn thẩm định về: Tập thể nhà sản xuất; tài liệu chứng minh danh tiếng sản phẩm đăng ký và tài liệu chứng minh đặc tính và thực tế sản xuất sản phẩm 25 năm, tạo thuận lợi và thúc đẩy nhanh hơn tiến trình xét duyệt hồ sơ đơn đăng ký chỉ dẫn địa lý của Việt Nam vào Nhật Bản.
Bên cạnh đó, Nghị quyết số 102/2020/QH14 ngày 08/6/2020 phê chuẩn Hiệp định Thương mại Tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu, danh sách 39 chỉ dẫn địa lý được bảo hộ tự động theo Hiệp định này (trong đó có cả thanh long Bình Thuận) đã được gửi tới Cục Công nghiệp thực phẩm Nhật Bản, làm căn cứ bổ sung cho nội dung danh tiếng.
Với sự vào cuộc của nhiều ban, ngành, tổ chức, cá nhân, những khó khăn này đã từng bước được giải quyết, giúp hoàn thiện các quy trình đăng ký cần thiết theo quy định của pháp luật Nhật Bản.
Ngày 7/10/2021, sau hơn 3 năm nộp hồ sơ đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại Nhật Bản, thanh long Bình Thuận đã chính thức được Bộ Nông, Lâm, Ngư nghiệp nước này cấp bằng bảo hộ chỉ dẫn địa lý.
Theo ông Đinh Hữu Phí, cũng giống như vải thiều Lục Ngạn, việc cấp chỉ dẫn địa lý cho thanh long Bình Thuận có ý nghĩa rất lớn đối với việc xuất khẩu thanh long sang Nhật Bản nói riêng và các nước nói chung. Ngoài tác dụng bảo vệ thương hiệu cho nông sản, tránh bị “đánh cắp” khi sang thị trường nước ngoài, những sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý ở Nhật Bản thường có giá bán cao hơn thông thường và được người dân nơi đây ưa chuộng vì “họ hiểu rẳng, các sản phẩm này đã được Bộ Nông, Lâm, Ngư nghiệp đứng ra bảo đảm chất lượng, do vậy, họ sẽ tin tưởng và sẵn sàng mua sản phẩm đó hơn”.
Tuy nhiên, việc thanh long Bình Thuận được đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý thành công tại Nhật Bản mới chỉ là bước đầu tạo lợi thế cạnh tranh để đến với thị trường Nhật Bản. Vẫn sẽ cần rất nhiều nỗ lực từ nhiều phía, nhiều cấp, bộ, ngành để thanh long Bình Thuận tiếp tục giữ vững được thị trường khó tính này, đồng thời mở rộng hơn nữa chỗ đứng của mình.
Bên cạnh đó, các hoạt động quản lý chỉ dẫn địa lý thanh long Bình Thuận sau bảo hộ sẽ tiếp tục là một thách thức lớn cho các cấp, các ngành, đặc biệt là của tỉnh Bình Thuận. Khó khăn lớn nhất phải kể đến là việc nhanh chóng kiện toàn năng lực của tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý - Hội Sản xuất và tiêu thụ thanh long Bình Thuận. Ngoài ra, nhận thức của người nông dân nhằm tuân thủ một cách chặt chẽ quy trình trồng và sản xuất thanh long, bảo đảm tính chất, chất lượng đặc thù của sản phẩm và tiêu chuẩn chất lượng xuất khẩu thanh long sang Nhật cũng cần được nâng cao và liên tục giám sát.
Cuối cùng, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý Nhà nước và Hội Sản xuất và tiêu thụ thanh long Bình Thuận cùng những thông tin đầy đủ, xuyên suốt, sự hỗ trợ hiệu quả, kịp thời cho người trồng thanh long sẽ góp phần bảo đảm cho sự vào cuộc đồng bộ, bảo đảm chất lượng quả thanh long, xúc tiến thương mại thanh long ở thị trường trong nước và xuất khẩu.
