Trong tâm thức dân gian vùng xứ Đoài, đặc biệt là tại Ba Vì, Đức Thánh Tản Viên Sơn là biểu tượng của tinh thần trị thủy, sáng tạo văn hóa và bảo trợ làng xã. Ngài được nhân dân tôn kính là Thượng đẳng tối linh thần, vị anh hùng văn hóa và tổ sư bách nghệ. Theo truyền thuyết, Ngài tên thật là Nguyễn Tuấn, sinh tại động Lăng Sương (nay thuộc huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ).
Ba Vì hiện có hơn 100 di tích thờ Đức Thánh Tản Viên Sơn, trong đó nổi bật là cụm di tích đền Thượng, đền Trung, đền Hạ được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt năm 2008. Tục thờ Đức Thánh Tản Viên Sơn cũng được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2018.
Phát biểu tại buổi lễ, ông Nguyễn Đức Anh – Phó Chủ tịch UBND huyện Ba Vì cho biết, Theo ngọc phả còn lưu giữ tại di tích đền Trung, xã Minh Quang, huyện Ba Vì, Thánh Tản sinh ngày rằm tháng Giêng, hóa Thánh ngày 6/11 Âm lịch tại đỉnh núi Tản Viên, nơi sau này được nhân dân lập đền thờ chính là đền Thượng.
Trải qua hàng ngàn đời, việc thờ cúng, tế lễ để tưởng nhớ Ngài đã ăn sâu vào đời sống Nhân dân. Vào những ngày này, Nhân dân các dân tộc khu vực núi Ba Vì thường tổ chức lễ hội, dâng hương, dâng các sản vật do chính người dân làm ra lên Đức Thánh Tản Viên Sơn để tri ân công đức của Ngài và cầu cho mưa thuận gió hòa, nhân cường, vật thịnh, dân sinh ấm no, gia đình hạnh phúc.
Trong những năm qua, bằng chủ trương đúng đắn, những việc làm thiết thực, được Thành phố quan tâm, huyện Ba Vì đã chỉ đạo tốt công tác bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa như: thực hành tín ngưỡng di sản văn hóa phi vật thể tục thờ Đức Thánh Tản Viên Sơn, mở rộng vùng tổ chức lễ hội, phối hợp với huyện Thanh Thủy (Phú Thọ) tổ chức thành công lễ hội Tản Viên Sơn năm 2023. Bên cạnh đó, tu bổ và tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa, trong đó có cụm di tích đền Thượng - đền Trung - đền Hạ; tiếp tục được đầu tư tu bổ, phát huy giá trị và xây dựng điểm đến thu hút du khách.
Ngay sau lễ dâng hương đã diễn ra lễ đúc chuông tại đền Trung. Đây là hạng mục nằm trong dự án tôn tạo đền Trung, được triển khai từ năm 2012 đến nay bằng nguồn ngân sách nhà nước và xã hội hóa. Chuông có kích thước cao 2,15m, đường kính 1,08m, nặng 968kg, bằng chất liệu đồng đỏ.
Chuông đồng được thiết kế bốn mặt Xuân - Hạ - Thu - Đông, tượng trưng cho bốn mùa của thiên nhiên, thời tiết và lễ hội truyền thống của dân tộc, tạo nên một vòng tuần hoàn trọn vẹn. Mỗi mùa thỉnh chuông ứng với mỗi mặt mang ước vọng về bốn mùa mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, thế giới hòa bình, chúng sinh an lạc, mọi việc khởi dựng thành công tốt đẹp.
Việc đúc chuông đồng nhằm bày tỏ lòng thành kính và hoàn thiện các nghi thức tế lễ, thỉnh Đức Thánh Tản Viên Sơn các dịp lễ tiết và lễ hội hằng năm.
