Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Trương Gia Bảo - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam (VIREA) cho biết, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sự dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu, cùng những biến động về địa chính trị và kinh tế thế giới đang đặt ra những yêu cầu mới cho việc phát triển các khu công nghiệp - nơi được xem là nền tảng của sản xuất, logistics, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).
Trong hơn hai thập kỷ qua, các khu công nghiệp đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng kinh tế quan trọng của đất nước. Đến nay, cả nước có hơn 400 khu công nghiệp được quy hoạch, trong đó hơn 290 khu đã đi vào hoạt động, thu hút hàng trăm tỷ USD vốn đầu tư, tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao động, đóng góp đáng kể vào ngân sách Nhà nước.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, thực tế cho thấy, mô hình phát triển khu công nghiệp truyền thống đang đối mặt với một số tồn tại và thách thức như mức độ liên kết vùng và kết nối hạ tầng còn chưa cao; chuyển đổi số và quản trị thông minh chưa được đầu tư đúng mức, các tiêu chuẩn về môi trường, phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn vẫn trong quá trình định hình…
“Chúng ta cần một tư duy mới, cách tiếp cận mới trong quy hoạch, phát triển và vận hành các khu công nghiệp - không chỉ là nơi sản xuất, mà còn là hệ sinh thái hỗ trợ đổi mới sáng tạo, hạt nhân kết nối chuỗi cung ứng toàn cầu và là không gian phát triển hài hòa giữa kinh tế - xã hội và môi trường” – ông Bảo nhận định.
Ông Phạm Thanh Bình - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, Thông tin và Hỗ trợ đầu tư phía Bắc (Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính) cho rằng, mô hình khu công nghiệp truyền thống vốn chú trọng vào mở rộng diện tích, tận dụng lao động giá rẻ và ưu đãi về đất. Điều này đang bộc lộ nhiều hạn chế khi thiếu liên kết chuỗi, sử dụng tài nguyên chưa hiệu quả, áp lực môi trường và cản trở chuyển đổi xanh.
Hiện nay, cả nước mới chỉ có 6 khu công nghiệp sinh thái được thí điểm theo hỗ trợ của Tổ chức Phát triển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) tại Ninh Bình, Đà Nẵng, Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh. Phần lớn khu công nghiệp vẫn đang vận hành theo mô hình truyền thống, phân tán hạ tầng xử lý, thiếu tích hợp dịch vụ hậu cần – đổi mới – đào tạo, chưa phát huy hiệu quả sử dụng đất hay năng lượng.
Ngoài ra, một tỷ lệ đáng kể các khu công nghiệp chưa có hệ thống giám sát môi trường tự động, gây khó khăn cho việc quản lý phát thải. Hay về nguồn lực, chỉ 15% doanh nghiệp trong các khu công nghiệp có khả năng tiếp nhận công nghệ cao hoặc tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu (theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ).
“Trong khi Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới, các khu công nghiệp tiếp tục giữ vai trò then chốt trong thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp và tạo lập động lực tăng trưởng vùng. Để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, khu công nghiệp tại Việt Nam cần một cuộc “chuyển đổi mô hình” mang tính chiến lược” - ông Bình nhấn mạnh.
Theo đó, đại diện Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Tài chính đề xuất 05 nhóm giải pháp cần được đồng hành triển khai. Thứ nhất, đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng. Khu công nghiệp không thể tồn tại như một thực thể độc lập, đơn lẻ mà cần được quy hoạch tích hợp với đô thị, cảng biển, cao tốc, và các trung tâm đổi mới sáng tạo, giáo dục, logistics. Điều này đòi hỏi tư duy phát triển liên ngành và sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương trong vùng.
Thứ hai, hoàn thiện cơ chế hỗ trợ khu công nghiệp sinh thái. Ông Bình cho rằng, cần xây dựng bộ tiêu chí rõ ràng cho việc cấp phép và vận hành các khu công nghiệp sinh thái, đồng thời có chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng cho những các khu công nghiệp áp dụng mô hình tuần hoàn nước, tái chế chất thải và sử dụng năng lượng sạch. Mô hình "khu công nghiệp tuần hoàn" cần được khuyến khích và nhân rộng.
Thứ ba, phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh. Cụ thể, cần triển khai trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data để giám sát và tối ưu vận hành hạ tầng, môi trường, năng lượng và an ninh. Đây là bước đệm quan trọng để xây dựng các KCN đạt chuẩn "Smart IP".
Thứ tư, gắn kết đào tạo - công nghệ - công nghiệp. Hình thành các cụm liên kết giữa khu công nghiệp - trường nghề - trung tâm đổi mới sáng tạo nhằm đào tạo nguồn nhân lực có kỹ năng số, kỹ năng xanh, năng lực ứng dụng AI và tự động hóa.
Thứ năm, xúc tiến đầu tư trên nền tảng số. Thiết lập hệ thống công khai dữ liệu quy hoạch, quỹ đất, logistics và dịch vụ hỗ trợ doanh nghiệp để giảm chi phí tiếp cận thông tin, tăng tính minh bạch và hiệu quả trong thu hút nhà đầu tư.
