Vừa qua, tại TP. Cần Thơ – trái tim của vùng lúa gạo Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền (BFC) và Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế (IRRI) đã chính thức tổ chức phiên họp Hội đồng thẩm định Đề cương dự án hợp tác khoa học mang tính đột phá: “Phát triển các giải pháp phân hủy rơm rạ trên đồng ruộng, tăng cường sức khỏe đất và giảm phát thải khí nhà kính trong canh tác lúa tại ĐBSCL”. Dự án không chỉ đánh dấu sự kết hợp giữa một doanh nghiệp nội địa năng động và tổ chức nghiên cứu quốc tế hàng đầu, mà còn là bước khởi đầu cho một mô hình nông nghiệp mới – nông nghiệp phát thải thấp, thông minh và tuần hoàn.
Từ rơm rạ bỏ đi đến tài nguyên nông nghiệp quý giá
Từ lâu, rơm rạ sau thu hoạch lúa được xem là "rác thải nông nghiệp", thường bị đốt bỏ gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Mỗi năm, ĐBSCL thải ra hàng chục triệu tấn rơm rạ – phần lớn không được tận dụng hiệu quả. Đốt rơm không chỉ gây phát thải khí nhà kính như methane (CH4), nitrous oxide (N2O), mà còn huỷ hoại hệ sinh thái đất và đe dọa sức khỏe cộng đồng.
Với dự án hợp tác lần này, BFC và IRRI không chỉ cùng nhau giải bài toán về rơm rạ, mà còn mở ra cơ hội biến “rác nông nghiệp” thành tài nguyên sinh học, góp phần giảm chi phí sản xuất, tăng năng suất và quan trọng hơn – bảo vệ môi trường sống cho thế hệ tương lai.
Dự án là hiện thân cụ thể của Biên bản ghi nhớ (MOU) giữa BFC và IRRI được ký ngày 2/10/2024. Giai đoạn thực hiện kéo dài từ 2025 đến 2027, với năm hợp phần cốt lõi:
Đầu tiên, ứng dụng Bio-Canxi (BFC) để kích thích phân hủy rơm rạ, giảm phát thải khí độc hại và cải thiện pH đất.
Thứ hai, phân lập và phát triển vi sinh vật bản địa có khả năng tiêu hóa cellulose và đồng thời chuyển hóa khí methane – nhằm biến rơm rạ thành chất hữu cơ dễ tiêu cho cây trồng.
Thứ ba, phát triển dòng phân bón NPK tích hợp vi sinh, đóng vai trò như “men vi sinh” cho đồng ruộng – thúc đẩy hệ sinh thái đất tự hồi phục.
Thứ tư, tích hợp công nghệ sinh học – cơ giới hóa – tưới tiêu thông minh trong quy trình đồng ruộng, giúp nông dân dễ dàng áp dụng.
Cuối cùng, chuyển giao tri thức, đào tạo cán bộ, ứng dụng bản đồ số hóa dinh dưỡng đất, nâng cao năng lực R&D của BFC.
PGS.TS Nguyễn Văn Hùng (IRRI) – Chủ nhiệm dự án, nhấn mạnh: “Nếu thành công, mô hình này không chỉ áp dụng tại ĐBSCL mà còn có thể mở rộng ra toàn khu vực Đông Nam Á đang đối mặt với thách thức tương tự.”
Nền tảng khoa học vững chắc – Hành động thực tiễn sâu sát
Một trong những điểm nổi bật của dự án là phương pháp tiếp cận khoa học bài bản, kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực tiễn. Các nhà khoa học sử dụng kỹ thuật "túi ủ rơm" (litterbag) để theo dõi tốc độ phân hủy, đồng thời đo lường trực tiếp các chỉ số môi trường như CH4, H2S, pH và N2O tại từng mô hình canh tác.
Việc tuyển chọn vi sinh vật được thực hiện trong điều kiện canh tác ngập nước đặc trưng của lúa nước – một điều chưa từng có tiền lệ ở quy mô này. Các chủng methanotrophs – vi khuẩn sử dụng methane làm nguồn năng lượng – nếu được thuần hóa thành công, sẽ là "chìa khóa" mở cửa cho công nghệ xử lý rơm rạ thân thiện với khí hậu.
TS Phạm Anh Cường, Đồng Chủ nhiệm dự án (BFC), chia sẻ: “Chúng tôi không xem đây là dự án tài trợ, mà là một phần trong chiến lược phát triển bền vững dài hạn của BFC. Thành công của dự án là thành công chung của hàng triệu nông dân Việt Nam.”
BFC chủ động đầu tư vào nguồn nhân lực: kỹ sư trẻ của công ty sẽ trực tiếp tham gia lấy mẫu, phân tích và thực nghiệm tại đồng ruộng, dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia IRRI, Viện Lúa ĐBSCL và Đại học Cần Thơ. Việc đưa đội ngũ kỹ thuật vào thực địa không chỉ rút ngắn khoảng cách giữa nghiên cứu và ứng dụng, mà còn đào tạo thế hệ mới cho ngành nông nghiệp sinh học – số hóa.
Mô hình nông nghiệp tuần hoàn mà dự án hướng đến không chỉ dừng ở việc xử lý rơm rạ. Nó còn bao hàm triết lý sử dụng tài nguyên một cách khôn ngoan: rơm không còn là phế phẩm, mà là nguyên liệu quý giá cho đất; đất không còn bạc màu, mà được "hồi sinh" nhờ vi sinh vật; cây trồng không còn lệ thuộc phân bón hóa học, mà phát triển tự nhiên theo chu trình sinh học.
Đây chính là lời đáp cho các yêu cầu khắt khe của thị trường quốc tế: nông nghiệp phát thải thấp, có truy xuất nguồn gốc, và gắn với các chỉ số carbon – yếu tố quan trọng để Việt Nam chinh phục các thị trường xuất khẩu cao cấp trong tương lai.
Sự kiện hôm nay là hơn cả một cuộc họp – đó là sự khởi động cho một hành trình chuyển hóa đầy triển vọng. Khi doanh nghiệp, nhà khoa học và người nông dân cùng nhìn về một hướng, thì “Đất khỏe – Cây trồng khỏe – Hành tinh xanh” không còn là khẩu hiệu, mà là đích đến thực sự.
Với sự đồng hành của IRRI – tổ chức có ảnh hưởng toàn cầu, cùng cam kết đầu tư nghiêm túc của BFC, dự án mang theo kỳ vọng lớn: góp phần định hình tương lai canh tác lúa gạo Việt Nam – xanh hơn, sạch hơn, và vững bền hơn.
