Chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn ông Phạm Hồng Thái - Chủ nhiệm đề tài khoa học để hiểu hơn về tính ứng dụng của đề tài khoa học vào thực tiễn tại Quảng Bình.
PV: Thưa ông, văn hóa cộng đồng của đồng bào dân tộc thiểu số luôn là nét đặc sắc, tuy nhiên thời gian qua những người làm du lịch vẫn chưa khai thác hết những yếu tố văn hóa đậm nét đặc trưng của đồng bào để đưa vào khai thác du lịch?
Ông Phạm Hồng Thái: Việc phát huy tiềm năng du lịch tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số đóng một vai trò hết sức quan trọng trong phát triển du lịch theo hướng bền vững. Ngoài ra, du lịch còn đóng vai trò là cầu nối giữa cộng đồng và du khách, lan toả các giá trị văn hoá giàu bản sắc, đồng thời đóng góp tích cực trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá ấy.
Tuy nhiên, thời gian qua những giá trị văn hóa đặc trưng của đồng bào vẫn chưa khai thác hết để đưa vào phát triển du lịch. Vì vậy, vừa qua BQL VQG Phong Nha – Kẻ Bàng đã chủ trì triển khai thực hiện đề tài “Nghiên cứu và đề xuất phát triển các SPDL trải nghiệm thiên nhiên gắn với văn hóa của cộng đồng DTTS trên địa bàn tỉnh Quảng Bình”, mang ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao trong công tác quản lý và sử dụng bền vững, hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa vào phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy phát triển KT-XH vùng đồng bào nói riêng, cũng như thực hiện Nghị quyết của Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ 17 về “Phát triển du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn” là một trong những khâu đột phá để thúc đẩy tăng trưởng, phát triển bền vững và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Với mục tiêu, xây dựng và định vị thương hiệu “Du lịch Quảng Bình” gắn với những hình ảnh chủ đạo, độc đáo, mang đậm bản sắc trong thời gian tới.
PV: Vậy thưa ông, với vai trò một người quản lý VQG Phong Nha – Kẻ Bàng nơi có những tộc người sinh sống, ông có suy nghĩ gì về vấn đề giữ gìn, phát huy, bảo tồn và đưa vào phục vụ du lịch trong thời gian tới?
Ông Phạm Hồng Thái: Với quan điểm, du lịch Phong Nha - Kẻ Bàng là “trái tim” của du lịch Quảng Bình. Để tạo được ấn tượng mạnh trong lòng du khách khi đến với di sản thiên nhiên thế giới VQG Phong Nha – Kẻ Bàng thì hoạt động Du lịch tại Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng trong thời gian qua đã có nhiều khởi sắc, các sản phẩm du lịch từng bước được đa dạng hóa, mang diện mạo mới và từng bước phát triển theo hướng chuyên nghiệp với nhiều loại hình du lịch hướng đến sử dụng tài nguyên bền vững và các giá trị được chia sẻ.
Khu vực vùng đệm VQG Phong Nha – Kẻ Bàng là nơi sinh sống chủ yếu của 2 dân tộc thiểu số chính, đó là dân tộc Bru-Vân Kiều và dân tộc Chứt với 09 tộc người (gồm Vân Kiều, Trì, Khùa, Macoong, Sách, Rục, Mày, Arem, Mã Liềng) còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa về lễ hội, tri thức bản địa, phong tục tập quán, ẩm thực, các làn điệu dân ca đặc sắc... Nhiều bản/làng DTTS có tài nguyên thiên nhiên và văn hóa phong phú, đa dạng với rừng nguyên sinh, hệ thống hang động, sông, suối, thác nước đẹp, nhiều bản làng còn giữ được những giá trị văn hóa mang đậm bản sắc truyền thống có sức hấp dẫn đối với hoạt động du lịch mà lâu nay chưa được quan tâm đầu tư khai thác.
Việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch là yêu cầu cấp thiết được đặt ra để thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành du lịch nói riêng và kinh tế - xã hội nói chung. Đặc biệt, với 02 SPDL: Khám phá Sơn Đoòng - hang động lớn nhất thế giới; khám phá thiên nhiên rào Thương - hang Én du khách đều được trải nghiệm và tìm hiểu văn hóa người Vân Kiều ở bản Đoòng, xã Tân Trạch. Bên cạnh đó, các chương trình tham quan di tích lịch sử, trải nghiệm văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số trên tuyến đường Hồ Chí Minh huyền thoại cũng là những sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách.
Trong thời gian tới, BQL VQG Phong Nha – Kẻ Bàng sẽ phát triển thêm các SPDL theo hướng nghiên cứu, trải nghiệm văn hóa, đời sống sinh hoạt của các dân tộc ít người như tộc người Vân Kiều ở các bản Rào Con (Thị trấn Phong Nha), bản Đoòng và tộc người Arem ở bản Arem (xã Tân Trạch) nằm trong vùng đệm trong của VQG Phong Nha - Kẻ Bàng hiện đang còn nhiều tiềm năng và đã được nhiều đơn vị quan tâm đầu tư phát triển.
PV: Theo ông, để đưa văn hóa cộng đồng dân tộc thiểu số vào khai thác trong du lịch có điều gì thuận lợi và trở ngại?
Ông Phạm Hồng Thái: Xu thế du lịch trở về với thiên nhiên và các giá trị văn hóa truyền thống bản địa đang được du khách trong và ngoài nước quan tâm và tham gia ngày càng đông, nhất là sau đại dịch covid-19, tạo cơ hội thuận lợi cho du lịch dựa vào các giá trị tài nguyên thiên nhiên và tài nguyên văn hóa của các đồng bào dân tộc thiểu số ngày càng phát triển.
Với những lợi thế sẵn có về đặc điểm vị trí địa lý, điều kiện thiên nhiên và đặc biệt là những đặc trưng về văn hóa của đồng bào sinh sống trong khu vực thì việc hình thành và phát triển các sản phẩm du lịch từ các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh Quảng Bình hợp với xu thế, thị hiếu của du khách hiện nay. Song việc thực hiện phát triển các hoạt động du lịch của địa phương còn gặp nhiều khó khăn trong cơ chế, nguồn lực và định hướng chiến lược. Cụ thể, công tác bảo tồn, phát huy giá trị vǎn hóa truyền thống của đồng bào gắn với phát triển du lịch vẫn chưa tương xứng. Nguồn lực đầu tư hỗ trợ bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống còn hạn chế; một số loại hình văn hóa truyền thống đang có nguy cơ mai một, thất truyền như các nghi thức lễ hội, các trò chơi dân gian, các làn điệu dân ca, nhạc cụ…
Chính sách đãi ngộ đội ngũ trí thức, nghệ nhân dân gian chưa thỏa đáng nên chưa phát huy được hiệu quả tài năng, tâm huyết và vai trò chủ thể của người dân trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa; việc phục hồi các làng nghề truyền thống.
Cơ sở hạ tầng, vật chất (đường sá, hệ thống cấp thoát nước, xử lý chất thải, vv....,), hệ thống các thiết chế hoạt động văn hoá thiếu đồng bộ. Bên cạnh đó, do phát triển của cơ chế thị trường, giao thoa văn hóa, sử dụng internet, mạng xã hội nên có một bộ phận người dân vùng đồng bào có nguy cơ “quên dần” không gian văn hóa của dân tộc mình; kiến trúc nhà ở (nhà sàn) và trang phục truyền thống của một số đồng bào có xu hướng “phổ thông hóa”, đang dần được thay thế bằng bằng vật liệu và màu sắc hiện đại.
Trình độ dân trí kể cả trình độ văn hóa và trình độ công nghệ thông tin của đồng bào các vùng này còn thấp; nhận thức về bảo tồn các giá trị văn hóa và cảnh quan thiên nhiên còn yếu; đặc biệt đa số người dân chưa được tham gia hoặc tiếp xúc với HĐDL nên nhận thức về phát triển du lịch nói chung và du lịch dựa trên giá trị tự nhiên, môi trường, văn hóa... bản địa còn hạn chế. Khu vực sinh sống của đồng bào là khu vực biên giới, trước khi đưa khách vào tham quan khu vực biên giới (đối với khách nước ngoài) đơn vị kinh doanh du lịch phải đăng ký thông tin và xin cấp phép, gây rất nhiều phiền hà cho doanh nghiệp và du khách….
Để đưa văn hóa cộng đồng dân tộc thiểu số vào khai thác phát triển du lịch tương xứng với những giá trị tiềm năng vốn có thì đòi hỏi phải có sự hợp tác, kết hợp chặt chẽ, đồng bộ của các ban ngành và các tầng lớp nhân dân tham gia tích cực nhằm đưa du lịch Quảng Bình phát triển một cách bền vững, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng dần tỷ trọng du lịch - dịch vụ trong GDP; tạo thêm việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho đồng bào các và dân tộc thiểu số miền núi tỉnh Quảng Bình trong thời gian tới.
PV: Vậy chúng ta nên có chiến lược gì đề đưa vào các sản phẩm du lịch trải nghiệm thiên nhiên gắn với văn hóa của đồng bào dân tộc trên địa bàn trong thời gian sắp tới?
Ông Phạm Hồng Thái: Để đưa vào các sản phẩm du lịch trải nghiệm thiên nhiên gắn với văn hóa của đồng bào dân tộc trên địa bàn trong thời gian sắp tới cần thực hiện đồng bộ các giải pháp trong chiến lược phát triển du lịch.
Cụ thể, quy hoạch, xúc tiến đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật phục vụ cho phát triển du lịch của cộng đồng: Đưa trải nghiệm thiên nhiên gắn với văn hóa của cộng đồng vào danh mục kêu gọi đầu tư tại các hội nghị xúc tiến đầu tư của tỉnh, tạo điều kiện thuận lợi nhất để các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh đến khảo sát, tìm hiểu cơ hội đầu tư phát triển các sản phẩm này đưa vào khai thác phục vụ khách du lịch, góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch của Quảng Bình.
Ưu tiên bố trí vốn của các chương trình trọng điểm, nguồn vốn của doanh nghiệp và vốn xã hội hóa để đẩy nhanh tiến độ đầu tư hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông, hệ thống điện, nước sạch, hệ thống thu gom và xử lý rác thải, nước thải, nhà vệ sinh, điểm và bãi đỗ xe, hạ tầng viễn thông... tại các bản/làng có tiềm năng phát triển các sản phẩm du lịch.
Khai thác hiệu quả và bền vững các giá trị tự nhiên và văn hóa để đa dạng hóa của cộng đồng: Khai thác phải kết hợp hài hòa giữa giá trị, xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng (homestay), gắn phát triển du lịch với đồng bào để người dân thực sự phát huy vai trò làm chủ của mình trong hoạt động du lịch, vừa góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần vừa nâng cao ý thức bảo tồn, phát huy và quảng bá giá trị văn hóa của mình tới du khách trong và ngoài nước.
Nâng cao công tác quản lý và đào tạo, phát triển có chất lượng cho phát triển du lịch của cộng đồng..
Tăng cường hoạt động xúc tiến, quảng bá các sản phẩm của cộng đồng, đưa các sản phẩm du lịch trải nghiệm thiên nhiên gắn với văn hóa của cộng đồng vào chương trình quảng bá hàng năm của Tỉnh, tạo điều kiện để các sản phẩm này tham gia các hội chợ, hội thảo, các sự kiện du lịch trong nước, khu vực và quốc tế.
Ứng dụng có hiệu quả khoa học công nghệ và chuyển đổi số cho phát triển du lịch của cộng đồng: Tổ chức các lớp tập huấn cho người dân vùng dân tộc thiểu số, các kỹ năng sử dụng điện thoại thông minh, sử dụng các mạng xã hội; kỹ năng ứng dụng các nền tảng số, công nghệ số, giúp họ nắm bắt kỹ thuật chụp ảnh, quay clip SPDL đăng tải, quảng bá bán các sản phẩm du lịch trên nền tảng số. Đầu tư số hóa các sản phẩm của người dân vùng dân tộc thiểu số đưa lên các nền tảng số du lịch Quảng Bình nhằm tăng hiệu ứng quảng bá, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho du khách dễ dàng tìm kiếm các thông tin liên quan của sản phẩm để đặt mua và chủ động thời gian, phương tiện tiếp cận đến với sản phẩm du lịch.
Tăng tính liên kết và chia sẻ lợi ích giữa cộng đồng và các bên liên quan: Doanh nghiệp đầu tư quản lý sản phẩm du lịch, cộng đồng các sở, ban ngành địa phương và các công ty lữ hành là yếu tố hết sức quan trọng. Vì vậy, trong quá trình khai thác các bên liên quan cần thảo thuận, thống nhất ký kết các biên bản ghi nhớ, các hợp đồng liên kết hoặc các quy chế phối hợp trong đó nêu rõ trách nhiệm và quyền lợi của các bên làm căn cứ để cùng nhau thực hiện.
Bảo tồn tài nguyên du lịch văn hóa của cộng đồng: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào là một trong những mục tiêu được Đảng, Nhà nước xác định là vấn đề chiến lược, cơ bản, lâu dài, đồng thời là nhiệm vụ cấp bách trong giai đoạn hiện nay nhằm đảm bảo sự phát triển du lịch không làm mất mát hoặc biến đổi, mai một các giá trị văn hóa.
Bảo vệ nguồn tài nguyên, môi trường và môi trường trong khai thác du lịch tại cộng đồng: Xây dựng các mô hình đồng quản lý giữa nhà quản lý địa phương và cộng đồng dân cư việc bảo vệ tài nguyên và môi trường, qua mô hình này người dân sẽ được tham gia vào quá trình ra quyết định về quản lý tài nguyên và môi trường, từ đó nâng cao trách nhiệm và sự tham gia tích cực của họ. Tăng cường sự tham gia của cộng đồng, tạo điều kiện để người dân địa phương tham gia vào quá trình lập kế hoạch, giám sát và quản lý. Thường xuyên tổ chức các buổi họp dân, hội thảo cộng đồng để lắng nghe ý kiến và phản hồi từ người dân về các vấn đề liên quan đến môi trường và du lịch.
PV: Vậy đưa được du lịch văn hóa cộng đồng vào du lịch chúng ta cần điều kiện gì thưa ông?
Ông Phạm Hồng Thái: Phát triển du lịch cộng đồng được xem là mô hình khá phù hợp để phát huy các giá trị sẵn có tại các địa phương. Thời gian qua, một số địa phương đã áp dụng mô hình này khá hiệu quả, làm thay đổi tư duy sinh kế cho người dân, từ tư duy chỉ làm để đủ trang trải cuộc sống sang tư duy làm giàu, có tích lũy theo hướng bền vững trên chính mảnh đất của mình. Vậy, để đưa văn hóa cộng đồng vào phát triển du lịch trước hết phải dựa trên những đặc điểm của điều kiện tự nhiên, đồng thời phải chú ý đến đặc tính văn hóa riêng vốn được hình thành từ quá trình thích ứng với môi trường sống đó, làm cơ sở cho việc định hướng những chính sách phù hợp với thực tiễn, đáp ứng được những vấn đề cụ thể đang đặt ra ở vùng miền núi Quảng Bình.
Địa phương đó cần phải có tiềm năng về du lịch cộng đồng thể hiện qua những cảnh quan đẹp của thiên nhiên, nét độc đáo về văn hóa xã hội đặc trưng.
Người dân địa phương cần được đào tạo chuyên môn về phát triển du lịch và các kiến thức về bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên.
Các điều kiện về cơ sở vật chất, hạ tầng du lịch được đáp ứng: Ví dụ trong thời gian tới cần ưu tiên bố trí nguồn vốn đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng các xã, bản có tiềm năng phát triển du lịch như: Bản Rào Con, Bản Arem, Bản Cà Roòng (huyện Bố Trạch); bản Dộ-Tà Vờng (huyện Minh Hóa), bản Kè, bản Cà Xen (huyện Tuyên Hóa); bản Cây Sú, bản Sắt, Bản Còi Đá (huyện Quảng Ninh); bản Bạch Đàn (huyện Lệ Thủy)…
Tăng cường xúc tiến đầu tư, ưu tiên cấp vốn cho vùng đồng bào để phát triển hoàn thiện cơ sở hạ tầng vật chất kỹ thuật; đẩy mạnh công tác quản lý và đào tạo, phát triển nguồn năng lực có chất lượng, tăng cường hoạt động xúc tiến, quảng bá.
Có những cơ chế chính sách để khuyến khích doanh nghiệp và bà con đồng bào đầu tư phát triển các mô hình du lịch cộng đồng, dịch vụ lưu trú (homestay theo kiểu nhà sàn truyền thống), dịch vụ ẩm thực các món ăn truyền thống; hỗ trợ các xã, bản thành lập các câu lạc bộ, truyền dạy các giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ mai một; tái hiện, phục dựng các loại hình văn hóa múa hát dân gian, lễ hội, nhạc cụ, trang phục truyền thống để phục vụ khách du lịch; tạo không gian mở để du khách trải nghiệm phong tục tập quán, nếp sống sinh hoạt và lao động hàng ngày của đồng bào; hỗ trợ người dân khôi phục các làng nghề thủ công truyền thống như đan lát mây tre, sản xuất các sản phẩm OCOP của địa phương,… bán cho du khách làm quà lưu niệm.
Ứng dụng có hiệu quả khoa học công nghệ và chuyển đổi số cho phát triển du lịch của cộng đồng; tăng tính liên kết và chia sẻ lợi ích giữa cộng đồng và các bên liên quan; đồng thời làm tốt công tác bảo tồn tài nguyên, môi trường, văn hóa...và có những hành động thực tế để bảo vệ môi trường như giảm thiểu chất thải ra môi trường, hạn chế khai thác quá mức các nguồn tài nguyên sẵn nhằm hướng đến sự phát triển các sản phẩm du lịch vùng đồng bào theo hướng bền vững. Hy vọng rằng, trong thời gian tới các sản phẩm du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Bình sẽ phát triển mạnh mẽ, là những điểm đến hấp dẫn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước tham quan và trải nghiệm, góp phần thúc đẩy phát triển KT-XH của các địa phương nói riêng và tỉnh Quảng Bình nói chung.
