Xâm phạm tài sản trí tuệ: “Vết thương hở” của nền kinh tế sáng tạo
Chiều ngày 26/8 tại TP.HCM, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp cùng Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, Công ty Luật TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ & Sáng tạo tổ chức Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ – Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”.
Phát biểu khai mạc, ông Võ Tấn Thành – Phó Chủ tịch VCCI nhấn mạnh, sở hữu trí tuệ (SHTT) đã trở thành nền tảng để doanh nghiệp Việt vươn xa ra thị trường khu vực và quốc tế. Tuy nhiên, tình trạng vi phạm SHTT tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp với nhiều hình thức: đạo nhái nhãn hiệu, bao bì, giả mạo tên thương mại, đăng ký nhãn hiệu tương tự gây nhầm lẫn, lợi dụng quảng cáo trực tuyến để đánh lạc hướng người tiêu dùng.
Theo thống kê, năm 2022 cả nước có 1.430 vụ xâm phạm quyền nhãn hiệu, thì chỉ trong 6 tháng đầu năm 2025, con số này đã lên tới 3.270 vụ, gây thiệt hại hàng nghìn tỷ đồng. Thực trạng này không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu và thị phần, mà còn trực tiếp xói mòn uy tín thương hiệu – yếu tố vô hình nhưng quyết định sự sống còn của doanh nghiệp.
Tại diễn đàn, đại diện Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh – thương hiệu ống nhựa nổi tiếng với gần 50 năm xây dựng – chia sẻ nỗi đau “buộc phải trở thành luật sư bất đắc dĩ” để bảo vệ tên tuổi của mình. Các sản phẩm giả, bao bì sao chép gần như nguyên vẹn, thậm chí đăng ký tên thương mại gần giống, đã khiến người tiêu dùng nhầm lẫn, gây ra nhiều hệ lụy. “Có trường hợp sản phẩm giả chôn sâu trong công trình chỉ phát hiện khi rò rỉ, vỡ ống. Người tiêu dùng chỉ nhớ cái tên ‘Nhựa Bình Minh’ và quay lưng khi chất lượng không đảm bảo. Doanh nghiệp mất không chỉ doanh thu mà còn mất niềm tin xã hội” – đại diện Bình Minh chia sẻ.
Trường hợp này là minh chứng rõ nét cho thực trạng doanh nghiệp Việt dù có sản phẩm chất lượng và thương hiệu mạnh nhưng vẫn dễ dàng bị tấn công bởi hàng nhái, hàng giả. Từ đó, các chuyên gia đều thống nhất: hoàn thiện cơ chế bảo vệ SHTT không chỉ là “lá chắn” bảo vệ doanh nghiệp, mà còn là động lực phát triển nền kinh tế sáng tạo.
Doanh nghiệp cần cơ chế bảo hộ mạnh mẽ và tòa chuyên trách về SHTT
Từ góc độ pháp lý, luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm – đề xuất bốn nhóm giải pháp đột phá: Đầu tiên, thành lập tòa chuyên trách về SHTT với thẩm phán, thư ký có chuyên môn sâu; Thứ 2, mở rộng cơ chế giám định độc lập, phá thế độc quyền hiện nay, đồng thời kiểm soát nghiêm ngặt chất lượng và đạo đức giám định viên; Thứ ba, xây dựng quy chuẩn đánh giá thiệt hại thương hiệu không chỉ dựa trên doanh thu, mà còn bao gồm tổn thất vô hình về uy tín và danh tiếng; Cuối cùng, tăng cường giám sát việc thực thi pháp luật để đảm bảo tính liêm chính, công tâm của những người xử lý vụ việc.
Đại diện TAT Law Firm nhấn mạnh thêm, việc triển khai Tòa chuyên trách về SHTT tại Hà Nội và TP.HCM theo Nghị quyết 81 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội là bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, để tòa án này thực sự phát huy hiệu quả, cần đồng bộ nguồn nhân lực chất lượng, rút ngắn quy trình tố tụng và tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý thị trường, công an kinh tế, Cục SHTT.
Tại diễn đàn, nhiều chuyên gia chia sẻ, các vụ kiện tụng về SHTT hiện nay thường kéo dài, tốn kém và thiếu tính răn đe. Trong khi đó, thiệt hại từ hành vi đạo nhái xảy ra tức thì. Do đó, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, cùng chế tài xử lý mạnh mẽ hơn, là yếu tố quyết định để bảo vệ doanh nghiệp.
Ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam – chỉ rõ những lỗ hổng pháp lý hiện nay, đặc biệt trong việc đặt tên doanh nghiệp. Dẫn chứng vụ “Nhựa Bình Minh” bị một công ty khác sử dụng tên thương mại gần giống và vẫn được cấp phép hoạt động, ông Bình cho rằng Luật Doanh nghiệp hiện chỉ quy định “cấm trùng hoặc thêm chữ như ‘mới’, ‘tân’…” mà chưa có cơ chế kiểm tra chặt chẽ sự nhầm lẫn với nhãn hiệu đã được bảo hộ. “Kẽ hở này vô tình tạo điều kiện cho hành vi nhái thương hiệu diễn ra hợp pháp” – ông Bình nhận định.
Trong khi đó, theo bà Nguyễn Minh Phương – Phó Chủ tịch Hội SHTT Việt Nam – ý thức của doanh nghiệp và người tiêu dùng cũng là yếu tố cần thay đổi. “Nếu doanh nghiệp không chủ động đăng ký và giám sát thương hiệu, hoặc người tiêu dùng thờ ơ với hàng giả, hàng nhái, thì chính họ sẽ tự đánh mất lợi thế cạnh tranh của mình” – bà Phương cảnh báo.
Báo chí, chính sách và cộng đồng: Ba trụ cột bảo vệ thương hiệu Việt
Một điểm nhấn tại diễn đàn là vai trò của báo chí trong việc đồng hành cùng doanh nghiệp chống xâm phạm SHTT. Ông Trần Trọng Dũng – Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam – khẳng định, báo chí không chỉ là kênh tuyên truyền, phổ biến kiến thức về SHTT mà còn là lực lượng phát hiện, phản ánh và đấu tranh với các hành vi vi phạm. “Nhiều vụ việc xâm phạm quy mô lớn chỉ được xử lý khi báo chí lên tiếng, tạo sức ép dư luận buộc cơ quan chức năng vào cuộc” – ông Dũng cho biết.
Ngoài ra, báo chí còn giúp xây dựng hình ảnh cho doanh nghiệp sáng tạo, góp phần tạo dựng niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm chính hãng. Đây chính là sức mạnh mềm, song hành cùng hệ thống pháp luật và chính sách quản lý nhà nước.
Về phía cơ quan quản lý, ông Nguyễn Thành Nam – Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước – cho biết Bộ Công Thương đang triển khai nhiều giải pháp để thực hiện Nghị quyết 57 về phát triển khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo. Một trong những trọng tâm là áp dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa, với mô hình liên kết ba bên: Nhà nước – doanh nghiệp – người tiêu dùng. Đây được kỳ vọng sẽ là “lá chắn công nghệ” hạn chế vi phạm SHTT trên thị trường.
Các chuyên gia nhận định, trong bối cảnh kinh tế số và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, việc hoàn thiện chính sách sở hữu trí tuệ không chỉ dừng ở vai trò “lá chắn” bảo vệ doanh nghiệp, mà còn cần trở thành động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Và để doanh nghiệp phát triển các chuyên gia đã đưa ra các khuyến nghị quan trọng như sau. Thứ nhất, Nhà nước cần đẩy nhanh việc hình thành và vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách về SHTT, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý để lấp đầy các “khoảng trống” trong việc xử lý hành vi vi phạm, đặc biệt là quy định về đặt tên doanh nghiệp, chế tài xử phạt và biện pháp khẩn cấp tạm thời.
Thứ hai, bản thân doanh nghiệp phải thay đổi tư duy, coi SHTT là tài sản chiến lược, chủ động đăng ký bảo hộ, giám sát thị trường và áp dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc. Sự chủ động này không chỉ bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp, mà còn góp phần hình thành môi trường kinh doanh minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.
Thứ ba, xã hội – trong đó báo chí, người tiêu dùng và các tổ chức nghề nghiệp giữ vai trò then chốt – cần đồng hành cùng doanh nghiệp. Người tiêu dùng phải trở thành “người gác cổng thông minh”, biết phân biệt và tẩy chay hàng giả. Báo chí cần tiếp tục phát huy vai trò phản biện, giám sát và đồng hành để lan tỏa những giá trị sáng tạo chính thống.
Khi ba trụ cột này được liên kết chặt chẽ, sở hữu trí tuệ sẽ thực sự trở thành “nguồn vốn vô hình” – tài sản quý giá giúp doanh nghiệp Việt tự tin sáng tạo, cạnh tranh công bằng và khẳng định vị thế trên bản đồ kinh tế toàn cầu.
Có thể thấy, sở hữu trí tuệ không còn là khái niệm pháp lý xa vời, mà đã trở thành động lực cốt lõi giúp doanh nghiệp Việt cạnh tranh, đổi mới và phát triển trong kỷ nguyên số. Muốn đi xa, doanh nghiệp cần được bảo vệ bằng một hệ thống pháp lý minh bạch, cơ chế thực thi công bằng, và sự đồng hành từ báo chí cũng như cộng đồng xã hội.
“Doanh nghiệp Việt không sinh ra để đi kiện, nhưng nếu không có công cụ bảo vệ hữu hiệu, họ sẽ luôn bị buộc phải làm luật sư bất đắc dĩ. Hoàn thiện chính sách SHTT chính là trao cho doanh nghiệp tấm khiên để tự tin sáng tạo và vươn ra thế giới” – ông Võ Tấn Thành khẳng định.
