Cần làm gì để bình ổn và hạ nhiệt giá phân bón?

Khi nông dân tự bơi

Hơn một năm nay, bắt đầu từ cuối năm 2020, cả thế giới đã điên đảo vì bệnh dịch Covid và càng đảo lộn hơn kể từ ngày 24/2/2022, sau khi Nga quyết định tiến hành “Chiến dịch đặc biệt” tại Ukraine. Cả thế giới đã đứng hình nhìn chuỗi logistic bị đứt gẫy, giá cả tất cả các mặt hàng tăng chóng mặt, trong đó phân bón đã có giá cao nhất kể từ 50 năm trở lại đây.

Giá phân bón trong nước tăng nhanh trong suốt thời gian qua dường như không nằm trong kịch bản đối phó nên các cơ quan quản lý nhà nước rất lúng túng khi hóa giải. Thực tế, cũng đã có nhiều cuộc họp liên Bộ, liên Ngành được tổ chức nhưng dường như chỉ dừng lại ở việc nhận định và tìm kiếm nguyên nhân tăng giá mà ít có biện pháp kỹ thuật để bình ổn, kéo giá phân bón xuống, giúp người nông dân vốn đã khốn cùng vì đại dịch.

Tất cả dường như đều đồng ý việc phân bón trong nước tăng (đặc biệt là Urea – mặt hàng chủ lực theo quy định, vẫn đang là mặt hàng chịu sự quản lý giá của Cơ quan quản lý Nhà nước) là do chi chi phí đầu vào tăng, do giá vận chuyển tăng (nhưng) không có bất cứ câu hỏi nào đặt ra, tại sao các nhà sản xuất phân Urea trong nước đều có lãi khủng gấp nhiều lần những năm trước?

Ông Vũ Duy Hải, Tổng giám đốc Tập đoàn Vinacam - nhà nhập khẩu và cung ứng phân bón hàng đầu Việt Nam – tâm sự: “Chúng tôi đã trực tiếp nhiều lần đi thị trường các tỉnh, gặp gỡ được cả nông dân trồng lúa, trồng các loại cây ăn trái khác như thanh long, nhãn, xoài, sầu riêng,… mới thấy bão giá và mê hồn trận hàng nhái, hàng giả, đã khiến nông dân thậm chí không phải là “tự bơi” mà đang tự “quẫy đạp’ vì bị nhấn chìm trong nợ nần do thất mùa, giá rớt nông sản phải đổ bỏ. Có thể nói chưa bao giờ tình cảnh của người nông dân thảm thương như hiện nay, họ hay hỏi cán bộ Vinacam “sao chính sách của các anh như ở trên trời”?!! – Chúng tôi hiểu họ không hỏi chúng tôi mà hiểu họ muốn nhờ chúng tôi chuyển tâm tư của họ đến của các nhà quản lý”.

Năm 2021, kể từ khi giá phân bón Urea và DAP trong nước tăng phi mã, dường như các cơ quan quản lý đã quên các biện pháp kỹ thuật, các “van” điều tiết để thị trường giảm nhiệt. Cấm xuất khẩu thì dường như không thể vì còn phải “nghiên cứu xem có vi phạm hiệp định WTO không”!.  Mãi gần đây một trong các công cụ hữu hiệu là chính sách thuế xuất khẩu mới được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đề xuất và Bộ Tài chính đang trong quá trình dự thảo xin ý kiến các Bộ, Ngành, Cơ quan hữu quan để trình Chính phủ trong quý III/2022.

Theo ông Vũ Duy Hải, có nhiều câu hỏi đặt ra, áp thuế xuất khẩu đối với phân bón có làm giảm giá phân bón trong nước hay không? Có rất nhiều ý kiến đa chiều đã được đăng tải trên báo chí.

“Dưới góc nhìn của Vinacam, chúng tôi cho rằng: Ở mọi chế độ, mọi loại hình Nhà nước thì thuế luôn là một trong những công cụ hữu hiệu để quản lý và điều tiết nền kinh tế theo mong muôn của nhà quản lý”, ông Hải chia sẻ.

Theo ông Hải, chính sách thuế khi áp dụng sẽ luôn luôn không thỏa mãn và làm hài lòng tất cả, có thể biểu thuế này sẽ có lợi cho nhà sản xuất nhưng không lợi cho nhà lưu thông phân phối, hoặc người tiêu dùng và ngược lại. Thế nên, tại Mỹ và một vài nước khác, khi việc vận động hành lang (Lobby) để áp dụng hay không áp dụng biểu thuế đối với lĩnh vực này hay lĩnh vực khác đã được coi là hợp pháp để phục vụ cho lợi ích nhóm của các đối tượng muốn hoặc không muốn áp dung thuế đối với lĩnh vực của mình.

Cần áp thuế xuất nhập khẩu để hạ nhiệt giá phân bón

“Chính sách thuế là một trong những công cụ quản lý và điều tiết nền kinh tế, do vậy nhằm hạ giá phân bón trong nước, góp phần giảm chi phí đầu vào cho sản xuất nông nghiệp trong bối cảnh nhiều diện tích lúa và cây ăn trái đang giảm mạnh do nông dân càng làm càng lỗ, theo tôi các Bộ, Ngành nên xem xét áp thuế xuất khẩu với một số loại phân bón – nhóm sản phẩm đang chiếm 30-40% giá thành sản xuất lúa hiện nay”, ông Vũ Duy Hải nêu kiến nghị.

Ông Hải phân tích, thực tế đối với sản xuất nông nghiệp, nhu cầu phân bón thường theo thời vụ ngắn hạn, khi gần vào vụ nhu cầu phân bón cao, hết vụ, nhu cầu phân bón giảm. Trái lại các nhà máy sản xuất là dây chuyền công nghiệp luôn cho ra số lượng ổn định 12 tháng/năm, nên khi thị trường có nhu cầu (vào vụ) thì bán được còn lúc thấp điểm (hết vụ) nhu cầu trong nước giảm thì nhất thiết phải đẩy mạnh xuất khẩu.

Do vậy, theo ông Hải, việc áp thuế phải thoả mãn hai mục tiêu: Bình ổn cho người nông dân, tức là khi trong nước có nhu cầu thì thuế là công cụ chặn bớt xuất khẩu để tăng nguồn cung và ngược lại không gây khó khăn, đình trệ cho nhà máy sản xuất khi nhu cầu trong nước giảm. Để hài hoà nên chăng, cần áp dụng chính sách thuế linh hoạt theo biểu thuế tự động.

Ví dụ, chấp nhận mức giá biến đổi và chỉ tiêu lợi nhuận của nhà máy sản xuất Urea, DAP, MAP trong nước trên cơ sở các chỉ số cấu thành giá hợp lý đã được cơ quan quản lý chấp thuận (hiện Urea vẫn là mặt hàng do Nhà nước quản lý về giá) để đảm bảo các nhà sản xuất đều có lợi nhuận (và) khi giá bán nội địa tăng hơn mức giá biến đổi được duyệt đến 20%-30% thì bắt đầu áp thuế xuất khẩu (ví dụ 5%) nhưng nếu thị trường tăng đến 50%-70%-100% vv… thì mức thuế xuất khẩu sẽ tăng luỹ tiến lên 10%-30%-50%... thậm chí đến 100% để bảo đảm nguồn cung, hạ nhiệt giá phân bón tại thị trường nội địa.

Ngược lại, khi giá trong nước sát chi phí biến đổi, nguy cơ nhà sản xuất lỗ thì thuế nhập khẩu lập tức được kích hoạt theo chiều ngược lại và thuế xuất khẩu tự động bị triệt tiêu.

Theo ông Vũ Duy Hải, bên cạnh đó cũng không nên đánh thuế xuất khẩu với tất cả các loại phân bón. Ví dụ với phân NPK việc áp thuế xuất khẩu với NPK thậm chí sẽ có tác dụng ngược vì phần lớn sản xuất NPK trong nước hiện nay là làm công tác phối trộn, nó giống như một hoạt động gia công từ các nguồn nguyên liệu phân đơn khác.

Mặt khác sản lượng NPK nội địa hiện nay theo thiết kế đã vượt xa nhu cầu trong trước do vậy cần khuyến khích doanh nghiệp sản xuất mặt hàng này tăng cường xuất khẩu.

Đối với thuế Thuế phòng vệ DAP, MAP, hiện tại cơ bản các nhà máy sản xuất DAP, MAP đã có lãi, cân đối được tài chính, nếu tiếp tục duy trì thuế phòng vệ đối với DAP, MAP để bảo hộ sản xuất trong nước sẽ làm tăng gánh nặng cho người nông dân.

“Cũng cần cân nhắc khi khởi động lại việc áp thuế VAT đối với phân bón vì thực tế VAT là sắc thuế đánh vào người tiêu dùng, nhất là trong thời điểm Quốc hội vừa quyết định điều chỉnh thuế VAT hàng tiêu dùng từ 10% xuống 8% như vừa qua”, ông Vũ Duy Hải đề xuất.