Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia diễn ra mạnh mẽ, kinh tế tri thức và đổi mới sáng tạo trở thành động lực trọng tâm của giai đoạn 2025–2030, hệ thống báo chí Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (LHHVN) đang đứng trước yêu cầu phải đổi mới toàn diện để đáp ứng nhiệm vụ truyền thông khoa học – công nghệ ngày càng cao.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS.TS Phạm Ngọc Linh – Phó Chủ tịch LHHVN khẳng định, báo chí giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong việc đồng hành cùng LHHVN trong giai đoạn phát triển mới. Báo chí không chỉ là lực lượng truyền thông, phổ biến kiến thức khoa học, mà còn là cầu nối quan trọng đưa các kết quả nghiên cứu, ứng dụng khoa học – công nghệ vào đời sống.
“Mọi hoạt động của LHHVN, từ tư vấn, phản biện, giám định xã hội đến truyền thông phổ biến tri thức đều có sự hỗ trợ kịp thời của báo chí. Nhiều sự kiện, hội thảo của LHHVN được các cơ quan báo chí phản ánh nhanh chóng, thậm chí ngay cả trong thời gian sự kiện đang diễn ra, góp phần nâng tầm hình ảnh và vị thế của LHHVN trong hệ thống chính trị” - PGS.TS Phạm Ngọc Linh nhấn mạnh.
Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, đặc biệt sau khi nhiều nghị quyết quan trọng về đổi mới giáo dục, khoa học – công nghệ, chuyển đổi số được ban hành, báo chí càng thể hiện rõ vai trò như “cầu nối” giữa giới khoa học với doanh nghiệp và cộng đồng. Thông qua việc lan tỏa tri thức, kết quả nghiên cứu và các mô hình ứng dụng mới, báo chí giúp thúc đẩy sự gắn kết giữa khoa học với thực tiễn sản xuất – kinh doanh, góp phần tạo ra động lực phát triển kinh tế – xã hội.
Phó Chủ tịch LHHVN mong muốn Hội thảo sẽ làm rõ thêm vai trò của báo chí trong việc hỗ trợ LHHVN thực hiện nhiệm vụ chính trị của mình. Cụ thể, báo chí cần tiếp tục truyền tải rộng rãi đến cộng đồng doanh nghiệp và người dân những thông tin về hoạt động, vai trò và đóng góp của LHHVN. Qua đó củng cố nhận thức xã hội về vị trí của LHHVN trong hệ thống chính trị và đời sống quốc gia; làm rõ hơn nội hàm, chức năng và tầm quan trọng của báo chí đối với sự phát triển của LHHVN, cũng như mở ra sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa hai bên trong thời gian tới.
Báo chí - cầu nối quan trọng giữa đội ngũ trí thức, nhà quản lý và cộng đồng xã hội
Trình bày tham luận tại Hội thảo, TS. Lê Công Lương – Phó Tổng Thư ký kiêm Trưởng Ban Khoa học và Hợp tác quốc tế LHHVN nhấn mạnh, báo chí không chỉ là kênh lan tỏa tri thức, mà còn là cầu nối quan trọng giữa đội ngũ trí thức, nhà quản lý và cộng đồng xã hội. Những năm gần đây, báo chí LHHVN đã có nhiều đóng góp tích cực: phản ánh kịp thời hoạt động tư vấn – phản biện, giới thiệu các mô hình sáng tạo, kết nối đội ngũ trí thức trong và ngoài nước…
Tuy vậy, hệ thống vẫn đối mặt với nhiều hạn chế như: nội dung chưa đa dạng, tính lan toả còn hạn chế; chậm chuyển đổi số, thiếu sản phẩm đa phương tiện; việc phối hợp giữa báo chí và các hội thành viên chưa đồng bộ; nguồn lực và dữ liệu chưa đáp ứng yêu cầu truyền thông hiện đại. Đây vừa là khó khăn, vừa là động lực thúc đẩy cải cách.
Từ thực trạng đó, TS. Lê Công Lương cho hay, giai đoạn 2025 – 2030 được xác định là thời kỳ then chốt để phát triển báo chí LHHVN theo hướng hiện đại, nhân văn, chuyên nghiệp. Hệ thống báo chí cần đẩy mạnh đổi mới nội dung, nâng cao chất lượng các bài phân tích chuyên sâu và điều tra khoa học; mở rộng các tuyến bài về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; tăng cường sản phẩm video, podcast, infographic; đồng thời xây dựng những chuyên mục mang bản sắc riêng như “Góc nhìn trí thức”. Đây là hướng đi quan trọng nhằm tạo lực hút độc giả và nâng cao vị thế của báo chí khoa học – công nghệ.
Chuyển đổi số được coi là nhiệm vụ trọng tâm với yêu cầu xây dựng tòa soạn hội tụ đa nền tảng, ứng dụng AI và dữ liệu lớn trong sản xuất nội dung. Việc hình thành cơ sở dữ liệu truyền thông khoa học – công nghệ dùng chung là bước đi chiến lược, giúp gia tăng hiệu quả khai thác thông tin, giảm trùng lặp nội dung và mở rộng cơ hội hợp tác giữa các đơn vị trong hệ thống. Đồng thời, đội ngũ phóng viên cần được đào tạo sâu về khoa học – công nghệ, báo chí dữ liệu và truyền thông số, kết hợp thu hút chuyên gia và cộng tác viên từ các viện trường.
Ngoài ra, cần tăng cường cơ chế phối hợp giữa báo chí với các ban chuyên môn của LHHVN, mạng lưới các hội thành viên và các tổ chức khoa học – công nghệ, doanh nghiệp. Việc hình thành cộng đồng truyền thông trí thức Việt Nam được xem là nền tảng để tạo sức mạnh tổng thể, đưa báo chí LHHVN trở thành diễn đàn uy tín của giới trí thức trong nước.
“Báo chí là lực lượng quan trọng trong phát triển LHHVN. Giai đoạn 2025 – 2030 cần đổi mới mạnh mẽ – đồng bộ. Hệ thống báo chí LHHVN phải trở thành diễn đàn của trí thức Việt Nam, đồng hành vì mục tiêu: “Lan tỏa tri thức – Kiến tạo giá trị – Nâng tầm Liên hiệp Hội Việt Nam” – TS. Lê Công Lương khẳng định.
Báo chí LHHVN đồng hành cùng công cuộc Đổi mới
Trong hệ thống tổ chức xã hội do Đảng và Nhà nước thành lập, LHHVN được giao trọng trách tập hợp trí thức khoa học – công nghệ, đồng hành cùng đường lối phát triển của đất nước. Báo chí chính là cầu nối để cộng đồng khoa học và xã hội nhận diện rõ hơn vị thế, những đóng góp và sứ mệnh của LHHVN qua từng giai đoạn.
PGS.TS Phạm Bích San – Nhà Xã hội học (Tạp chí Kinh tế nghe nhìn Việt Nam) cho biết, khi Đổi mới đi vào cuộc sống, những năm từ 1995 đến khoảng 2018, LHHVN là một điểm sáng ít ỏi trong hoạt động báo chí ở Việt Nam. Báo chí LHHVN đã từng có thời kỳ phát triển mạnh mẽ trên cả 2 hướng: công bố các ấn phẩm khoa học và công nghệ cùng phổ biến các kiến thức về khoa học và công nghệ.
Trên thực tế, báo chí LHHVN thời kỳ này đã giúp cho LHH hoàn thành 3 công việc khó khăn: Tạo công ăn việc làm cho đông đảo cán bộ khoa học trong thời điểm chuyển từ cơ chế bao cấp sang kinh tế thị trường, nhiều nhà khoa học sống được bằng nghề nhờ viết báo, làm báo. Quảng bá kết quả khoa học, góp phần khẳng định vị thế của LHHVN bên cạnh Viện Hàn lâm và các trường đại học, nhờ báo chí, xã hội có thể nhận diện rõ vai trò của LHHVN như một lực lượng khoa học quan trọng. Kết nối đội ngũ trí thức, giúp giới khoa học “biết ai là ai”, tạo cơ sở để họ quyết định tham gia vào tổ chức; trong bối cảnh trí thức hiếm khi khá giả, báo chí trở thành công cụ động viên tinh thần hữu hiệu.
Theo PGS.TS Phạm Bích San, hướng tới mục tiêu đưa Việt Nam trở thành nước phát triển vào năm 2045, đất nước đang đặt niềm tin lớn vào khu vực kinh tế tư nhân và sự bứt phá của khoa học – công nghệ. Để đạt được điều đó, báo chí, đặc biệt là báo chí khoa học – công nghệ, phải được tạo điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn.
“Chỉ cần trước mắt loại bỏ được những giới hạn đang cản trở sự phát triển của báo chí LHHVN thì vấn đề liên kết những người hoạt động trong lĩnh vực khoa học và công nghệ sẽ tự động được khắc phục” - PGS.TS Phạm Bích San nói. Báo chí khi vận hành đúng tầm sẽ kết nối cộng đồng trí thức với nhau và với LHHVN, tạo ra không gian học thuật lành mạnh, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo và quan trọng nhất là đem lại lợi ích thiết thực cho xã hội.
“Báo chí LHHVN đã từng làm được điều đó trong quá khứ, và hoàn toàn có thể tiếp tục đóng góp lớn lao trong tương lai, nếu được nhìn nhận đúng vai trò và được trao cơ hội phát triển xứng đáng” - PGS.TS Phạm Bích San khẳng định.
Báo chí – “mắt xích” quan trọng trong hoạt động tư vấn, phản biện chính sách công của LHHVN
Nhà báo Lê Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam cho rằng, báo chí không chỉ là kênh thông tin đại chúng mà còn là lực lượng trực tiếp tham gia vào tiến trình hình thành và hoàn thiện chính sách của Nhà nước. Với chức năng thông tin, giám sát và định hướng dư luận, báo chí giúp đưa các dự thảo luật, chính sách đến gần người dân, phản ánh các ý kiến đa chiều từ xã hội, từ đó góp phần nâng cao chất lượng các báo cáo tư vấn và phản biện của đội ngũ trí thức.
Trong những năm qua, LHHVN đã triển khai hàng trăm nhiệm vụ tư vấn, phản biện và giám định xã hội trên nhiều lĩnh vực: môi trường, giáo dục, y tế, quy hoạch, năng lượng, khoa học – công nghệ… Để những tiếng nói khoa học ấy tạo được sức nặng và lan tỏa, báo chí đã đóng góp ở nhiều khía cạnh.
Tuy vậy, sự phối hợp giữa báo chí và LHHVN vẫn tồn tại một số hạn chế. Nhà báo Lê Nghiêm chỉ ra rằng, nhiều LHH địa phương chưa có chiến lược truyền thông bài bản; một số chuyên gia còn ngại tiếp xúc báo chí; và nhiều cơ quan báo chí chưa đầu tư đúng mức cho các tuyến bài phân tích chính sách vốn cần thời gian và kiến thức chuyên sâu. Bên cạnh đó, việc thiếu một cơ chế chia sẻ dữ liệu mở khiến báo chí khó tiếp cận đầy đủ các báo cáo phản biện.
Để tăng cường hiệu quả đồng hành giữa hai bên, Nhà báo Lê Nghiêm đề xuất nhiều giải pháp, trong đó có việc thiết lập cơ chế phối hợp chính thức; đào tạo kỹ năng truyền thông cho chuyên gia; xây dựng kho dữ liệu mở về phản biện chính sách; phát triển các tuyến bài chuyên sâu giữa LHHVN và báo chí; tổ chức các diễn đàn báo chí – trí thức – cơ quan quản lý nhằm tăng cường trao đổi thông tin hai chiều.
Nhà báo Lê Nghiêm nhấn mạnh, niềm tin của công chúng là yếu tố then chốt để hoạt động phản biện có sức nặng. Khi báo chí đồng hành cùng giới khoa học, phản biện chính sách sẽ trở thành một quá trình minh bạch, văn minh và mang lại lợi ích thiết thực cho xã hội. Vì vậy, sự hợp tác giữa báo chí và LHHVN không chỉ là nhu cầu của hiện tại, mà còn là động lực quan trọng để xây dựng nền quản trị quốc gia hiện đại, dựa trên tri thức và bằng chứng.
Tại Hội thảo, các đại biểu đều nhất trí rằng, trong bối cảnh mới, kỷ nguyên phát triển mới khi khoa học, công nghệ trở thành động lực hàng đầu cho tăng trưởng và cạnh tranh quốc gia, vai trò đoàn kết tập hợp các nhà khoa học thực hiện chức năng, nhiệm vụ của LHHVN là rất lớn, vì vậy báo chí LHHVN càng phải đổi mới mạnh mẽ, phát huy vai trò dẫn dắt thông tin, kết nối trí thức, kiến tạo niềm tin và khơi dậy khát vọng đổi mới sáng tạo.
Đây chính là nền tảng để LHHVN tiếp tục phát triển vững mạnh về tổ chức, thực hiện hiệu quả các chương trình hành động đóng góp thiết thực cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước trong giai đoạn tới.
