Kết quả khảo sát cho thấy chỉ 25% doanh nghiệp gia đình toàn cầu ghi nhận tăng trưởng hai chữ số trong năm qua, giảm mạnh so với 43% năm 2023. Tuy nhiên, nhóm doanh nghiệp linh hoạt và có chiến lược mục tiêu rõ ràng tiếp tục vượt trội so với phần còn lại. Tại Việt Nam, khu vực doanh nghiệp tư nhân – gia đình, vốn được xem là trụ cột nền kinh tế, đang đối mặt áp lực lớn khi vừa phải bảo tồn giá trị truyền thống, vừa đẩy mạnh đổi mới.

Ông Mai Viết Hùng Trân, Tổng Giám đốc PwC Việt Nam, nhận định:
“Doanh nghiệp gia đình Việt đang đứng trước thời khắc quan trọng. Khả năng thích ứng là chưa đủ; họ cần tư duy tiên phong, thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển bền vững và xác định tầm nhìn rõ ràng để kiến tạo di sản cho thế hệ tiếp theo.”

Khát vọng tăng trưởng mạnh mẽ nhưng thận trọng

Doanh nghiệp gia đình Việt Nam thể hiện sự lạc quan đáng chú ý: 75% ghi nhận tăng trưởng doanh thu trong năm qua (so với 57% toàn cầu), trong đó 41% đạt tăng trưởng hai chữ số (toàn cầu: 25%). Trong hai năm tới, 31% lãnh đạo Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng “nhanh và mạnh mẽ”, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu (16%).

Dù vậy, các doanh nghiệp vẫn thận trọng khi chuyển đổi số. 69% cho biết ưu tiên đầu tư vào công nghệ, nhưng phần lớn tập trung tối ưu hoạt động hiện tại thay vì tái cấu trúc toàn diện. AI được xem vừa là cơ hội lớn nhất, vừa là rủi ro đáng kể – một nghịch lý phản ánh nhu cầu cấp thiết về chiến lược táo bạo và dài hạn.

Mục tiêu – “tài sản thầm lặng” chưa được khai thác

Khảo sát cho thấy doanh nghiệp gia đình Việt Nam có nền tảng giá trị vững chắc:

• 84% xác định rõ mục tiêu kinh doanh (toàn cầu: 64%)

• 91% chuẩn hóa giá trị gia đình và kỳ vọng cho các thành viên

Tuy nhiên, chỉ 22% truyền thông mục tiêu ra bên ngoài và 22% gắn mục tiêu với định hướng khách hàng – thấp hơn đáng kể so với mức toàn cầu. Điều này khiến mục tiêu/triết lý kinh doanh trở thành lợi thế chưa được khai thác.

PwC khuyến nghị các doanh nghiệp tích hợp mục tiêu vào chiến lược thương hiệu, hoạt động marketing, ESG và mô hình nhân sự để biến mục tiêu thành yếu tố khác biệt thúc đẩy niềm tin.

Khoảng trống quản trị làm suy yếu tính linh hoạt

Dù 72% lãnh đạo tin doanh nghiệp mình linh hoạt, khảo sát cho thấy mô hình quản trị vẫn thiếu tính chính thức và đa dạng:

• 47% HĐQT chỉ gồm thành viên gia đình (toàn cầu: 33%)

• Chỉ 6% có hiến pháp gia đình (toàn cầu: 26%)

• Chỉ 22% có thỏa thuận cổ đông chính thức (toàn cầu: 48%)

PwC cho rằng việc bổ sung thành viên HĐQT độc lập và chuẩn hóa khung quản trị sẽ giúp doanh nghiệp gia đình có góc nhìn chiến lược rộng mở, tăng tốc ra quyết định và nâng cao khả năng thích ứng.

Nguồn vốn dài hạn chưa được tận dụng hiệu quả

Doanh nghiệp gia đình sở hữu lợi thế “vốn kiên nhẫn” (patient capital), nhưng phần lớn đầu tư vẫn thận trọng, thiên về ngắn hạn. Dù 91% ưu tiên khả năng chống chịu dài hạn và 72% chú trọng đổi mới, nhiều doanh nghiệp chưa mạnh dạn đầu tư vào chuyển đổi số, ESG hay công nghệ mới nổi.

Báo cáo cho rằng doanh nghiệp cần chuyển từ tư duy bảo toàn vốn sang tạo giá trị, chuẩn hóa triết lý đầu tư và phát huy vai trò của văn phòng gia đình (family office) như động lực đổi mới.

Danh tiếng: Từ tài sản phòng thủ thành đòn bẩy tăng trưởng

Chỉ 62% doanh nghiệp gia đình Việt Nam xem danh tiếng là “rất quan trọng”, thấp hơn mức toàn cầu 78%. Vấn đề đạo đức trong chuỗi cung ứng được nhắc đến nhiều hơn gấp đôi mức trung bình, cho thấy rủi ro quản trị nhưng cũng mở ra cơ hội trở thành doanh nghiệp dẫn đầu về minh bạch.

Để biến danh tiếng thành lợi thế cạnh tranh, PwC khuyến nghị tăng cường quản trị đạo đức, công bố thông tin ESG và truyền thông chủ động nhằm củng cố niềm tin của khách hàng và nhân tài.

Khoảng cách thế hệ – thách thức lớn nhất của doanh nghiệp gia đình Việt

Doanh nghiệp gia đình Việt Nam ưu tiên mạnh mẽ việc duy trì di sản:

• 94% muốn bảo vệ doanh nghiệp như một tài sản (toàn cầu: 78%)

• 81% muốn gìn giữ di sản gia đình

• 59% ưu tiên tạo việc làm cho thành viên gia đình (toàn cầu: 27%)

Tuy nhiên, sự khác biệt giữa các thế hệ trở thành rào cản lớn: 38% cho rằng bất đồng về ưu tiên là thách thức, cao hơn nhiều so với mức toàn cầu (15%). Tình trạng thiếu khung quản trị (chỉ 6% có hiến pháp gia đình) khiến xung đột thường được xử lý không chính thức và dễ kéo dài khi chuyển giao thế hệ.

Bà Lương Thị Ánh Tuyết, Lãnh đạo dịch vụ Doanh nghiệp tư nhân PwC Việt Nam, nhấn mạnh:
“Kết hợp mục tiêu, vốn dài hạn, danh tiếng cùng mô hình quản trị chuyên nghiệp sẽ giúp doanh nghiệp gia đình không chỉ bảo vệ di sản mà còn mở rộng tầm ảnh hưởng trong nền kinh tế Việt Nam.”