TS. Phùng Hà cho biết, phân bón là loại vật tư nông nghiệp quan trọng số một đối với sản xuất nông nghiệp, bởi chiếm tỷ trọng cao nhất trong giá thành của trồng trọt, trong khi ngành trồng trọt hiện đang chiếm từ 64 - 68% trong tổng giá trị sản xuất của toàn ngành nông nghiệp.
Tại Việt Nam, nhu cầu phân bón hiện nay vào khoảng 10,5 - 11 triệu tấn các loại. Trong đó: urea khoảng 1,6 - 1,8 triệu tấn, DAP khoảng 0,9 đến 1 triệu tấn, SA 0,8 – 0,9 triệu tấn, Kali 0,9 – 1 triệu tấn, phân chứa lân các loại trên 1,2 triệu tấn, phân PK khoảng 3,5- 4 triệu tấn,.... Theo thống kê của Cục Bảo vệ thực vật, năm 2022 cả nước có 790 cơ sở sản xuất phân bón vô cơ hoặc do ngừng sản xuất hoặc do không đạt yêu cầu trong đó 261 cơ sở vô cơ, 161 hữu cơ, 308 vừa vô cơ vừa hữu cơ.
Căn cứ vào khoản 1 Điều 3 của Luật Thuế số 71/2014/QH13, phân bón, máy móc thiết bị chuyên dùng cho sản xuất nông nghiệp... là những mặt hàng không chịu VAT, có nghĩa là các doanh nghiệp sản xuất phân bón không được khấu trừ, hoàn thuế VAT của hàng hóa, dịch vụ mua vào, kể cả thuế VAT của hàng hóa mua vào hoặc nhập khẩu để tạo tài sản cố định dùng cho sản xuất phân bón. Điều này tạo ra một số ảnh hưởng nhất định đối với ngành phân bón.
Thứ nhất, ảnh hưởng đối với sản xuất. Việc chuyển mặt hàng phân bón từ diện áp dụng thuế GTGT 5% sang không chịu thuế GTGT dẫn đến toàn bộ thuế GTGT đầu vào phục vụ cho sản xuất và kinh doanh phân bón sẽ không được khấu trừ và phải hạch toán vào chi phí làm cho lợi nhuận của các doanh nghiệp sản xuất phân bón sụt giảm đáng kể. Ví dụ: Theo thống kê của Bộ Tài chính, số thuế GTGT không được khấu trừ tính vào chi phí của doanh nghiệp phân bón theo Luật Thuế 71 từ năm 2015 đến nay đã lên tới gần 10.000 tỷ đồng. Giai đoạn 2016 - 2020, theo số liệu của PFCCCo, PVFCCo có khoản thuế GTGT đầu vào là 1.857 tỷ đồng (2016 là 284 tỷ; 2017 là 371 tỷ; 2018 là 518 tỷ; 2019 là 358 tỷ; 2020 là 326 tỷ) và phải hạch toán vào chi phí dẫn đến khoản lợi nhuận trước thuế hàng năm sẽ giảm tương ứng.
Khi không được nhận lại thuế GTGT, doanh nghiệp sản xuất phân bón có 2 lựa chọn: Hoặc khoản lợi nhuận trước thuế hàng năm sẽ giảm tương ứng hoặc điều chỉnh giá bán đầu ra khiến giá phân bón tới tay người tiêu dùng có thể tăng cao.
Thứ hai, ảnh hưởng đối với khả năng cạnh tranh. Khi áp dụng Luật 71, phân bón nhập khẩu sẽ không có thuế GTGT, điều này có lợi cho các nhà sản xuất nước ngoài khi xuất khẩu phân bón sang Việt Nam và làm ảnh hưởng nặng nề đến các doanh nghiệp sản xuất trong nước.
Thứ ba, ảnh hưởng đối với đầu tư sản xuất phân bón công nghệ cao, phân bón thế hệ mới. Khi áp dụng Luật 71, các doanh nghiệp sẽ không/đắn đo khi đầu tư sản xuất phân bón trong nước nhất là các loại phân bón góp phần giảm khi phát thải nhà kính, giảm tác động của biến đổi khí hậu, do được hoàn thuế VAT cho nhà xưởng, thiết bị.
“Việc chuyển mặt hàng phân bón từ đối tượng không chịu thuế GTGT sang đối tượng chịu thuế GTGT với mức thuế suất 5%, nhìn một cách tổng thể đối với lợi ích xã hội sẽ góp phần tăng ngân sách nhà nước thông qua các khoản thu thuế khác như thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế thu nhập cá nhân,.... Bên cạnh đó, bất kể một chính sách nào nói chung và thuế nói riêng có liên quan tới lợi ích của nhiều bên khó có thể mang lại lợi ích một lúc cho toàn bộ các bên, quan trọng là dựa trên lợi ích lâu dài, lợi ích tổng thể và khả năng của các cơ quan quản lý điều hòa lợi ích của các bên có liên quan” - TS. Phùng Hà kết luận.
Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam cũng đưa ra kiến nghị, sửa đổi Luật 71, phần liên quan đến phân bón: Chuyển phân bón từ mặt hàng chịu thuế GTGT sang mặt hàng chịu thuế GTGT ở mức 5%. Xem xét sửa đổi Nghị định 26 về thuế suất thuế xuất khẩu phân bón theo nguyên tắc: Áp dụng thuế suất thuế xuất khẩu 5% đối với loại phân bón trong nước chưa sản xuất được hoặc không đáp ứng đủ nhu cầu, phải giữ lại cho tiêu dùng trong nước và mức thuế suất thuế xuất khẩu 0% đối với loại phân bón trong nước đã sản xuất đủ hoặc dư thừa.
Cũng tại Toạ đàm, TS. Nguyễn Trí Ngọc - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Tổng hội Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam khẳng định, phân bón chịu thuế GTGT sẽ đảm bảo được hài hòa lợi ích của 3 nhà, trong đó người nông dân có đủ cơ sở để được hưởng lợi và không bị chịu thiệt như các ý kiến lo ngại.
TS. Nguyễn Trí Ngọc cho biết, hiện đang có hai luồng ý kiến trái ngược nhau: Sửa đổi thuế GTGT đối với mặt hàng phân bón là hết sức cần thiết và sửa đổi thuế GTGT sẽ chỉ có lợi cho doanh nghiệp còn người nông dân thì sẽ phải chịu thiệt.
Khi thay đổi chính sách thuế GTGT sẽ tác động chủ yếu đến 3 đối tượng: Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng (người nông dân). Theo tính toán của Hiệp hội, nếu sửa đổi luật theo hướng áp thuế GTGT 5% đối với phân bón sẽ hài hòa lợi ích của cả ba đối tượng này. Đặc biệt, người nông dân sẽ được hưởng lợi về lâu dài.
Cụ thể, TS. Nguyễn Trí Ngọc chỉ ra, Nhà nước sẽ có thêm nguồn thu vào ngân sách. Theo thống kê của cơ quan quản lý, số thu về thuế GTGT phân bón luôn chiếm tỷ lệ cao trong tổng số thu ngân sách nhà nước.
Về phần doanh nghiệp sản xuất kinh doanh phân bón sẽ được hưởng lợi từ việc hoàn thuế đầu vào theo công thức sau: Số thuế GTGT cần nộp = số thuế GTGT đầu ra - số thuế GTGT đầu vào được khấu trừ. Từ đó, doanh nghiệp có nguồn vốn để mở rộng nhà xưởng, nâng cao năng lực sản xuất, tạo thêm công ăn việc làm, tăng thu nhập cho người lao động. Hơn nữa, áp thuế GTGT phân bón còn tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng hơn giữa phân bón sản xuất trong nước với phân bón nhập khẩu.
Đối với người nông dân, khi doanh nghiệp sản xuất phân bón được khấu trừ thuế đầu vào thì chi phí đầu tư giảm, giá thành sản xuất sẽ giảm đi. Và khi doanh nghiệp có động lực đầu tư vào nghiên cứu, đổi mới công nghệ, sản xuất các loại phân bón có hàm lượng kỹ thuật cao, thế hệ mới sẽ làm tăng năng suất và hiệu quả của sản xuất sẽ làm tăng suất cây trồng, cải thiện chất lượng sản phẩm do đó tăng hiệu quả công tác trồng trọt một cách bền vững. Đặc biệt, nếu Nhà nước thu được một khoản thuế từ mặt hàng phân bón thì sẽ có thêm điều kiện để tăng chi cho các hoạt động nghiên cứu khoa học... từ đó, làm cho người nông dân tăng hiệu quả sản xuất trên đơn vị diện tích, tăng sự cạnh tranh của các sản phẩm nông nghiệp trong nước.
“Trong ngắn hạn thì giá bón phân bón sẽ tăng lên và người nông dân sẽ chịu thiệt một chút do phải bỏ thêm tiền để mua phân bón. Tuy nhiên, trong thời gian dài hơn, người nông dân sẽ được hưởng lợi từ chính sách thuế GTGT 5% đối với mặt hàng phân bón” - TS. Nguyễn Trí Ngọc nhận định.
