Không giống những lĩnh vực khác, giải Nobel Kinh tế không được sáng lập từ ý nguyện của nhà hóa học, nhà phát minh đã sáng chế ra thuốc nổ Alfred Nobel. Thực chất, đây là "Giải thưởng Sveriges Riksbank cho khoa học kinh tế để tưởng nhớ Alfred Nobel", được sáng lập nhân dịp kỷ niệm 300 năm của Ngân hàng Trung ương Thụy Điển. Giải Nobel Kinh tế đầu tiên được trao vào năm 1969.
Năm nay giải thưởng sẽ được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố vào ngày 10.10.2020 theo giờ địa phương.
Quá trình đề cử giải Nobel Kinh tế được tiến hành bí mật. Mỗi năm, Ủy ban đề cử sẽ gửi thư mời đề cử đến thành viên Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, người đã từng đoạt Giải Nobel, giáo sư có uy tín đến từ Thụy Điển, Đan Mạch, Phần Lan, Iceland và Na Uy, và những nhà khoa học có uy tín khác. Một Giải Nobel có thể được trao cho một tổ chức, cá nhân hoặc nhóm tối đa 3 người.
Những đề cử giải Nobel thường được yêu cầu giữ bí mật và hồ sơ được giữ kín trong vòng 50 năm. Hai giải Nobel Kinh tế đầu tiên được công bố đã qua thời hạn này và có thể công bố, nhưng vẫn không ai biết những người từng cạnh tranh với Ragnar Frisch và Jan Tinbergen.
Dự đoán người đạt giải (Laureate)
Cũng giống như các học thuyết diễn tả quy luật kinh tế, có nhiều phương pháp được đề ra để dự đoán người đạt giải Nobel Kinh tế mỗi năm.
Dựa vào những người từng đạt giải, chân dung của một nhà kinh tế học được vinh danh kế tiếp rất dễ dàng dự doán: nam, da trắng, trên 55 tuổi và mang quốc tịch Mỹ. Trong 20 năm qua, ba phần tư người đạt giải đều đúng với mô tả trên.
Một nhóm các nhà phân tích tại Tập đoàn Thomson Reuters sử dụng một phương pháp tỉ mỉ hơn để lên danh sách ba người có khả năng đạt giải Nobel nhất trong bốn lĩnh vực (Hóa học, Vật lý, Y khoa và Kinh tế). Được biết đến với cái tên Thomson Reuters Citation Laureates hoặc Clarivate Citation Laureates, từ năm 2002 đến 2017, có 43 trong số 300 người được dự đoán trong danh sách này thực sự đạt giải.
Phương pháp dự doán này dựa trên mối tương quan: một nhà nghiên cứu càng có tỉ lệ trích dẫn cao đối với các bài báo được công bố càng có cơ hội đạt giải thưởng danh giá. Hơn nữa, tỉ lệ trích dẫn cũng cho thấy mức độ đóng góp của các nhà nghiên cứu cho khoa học trong lĩnh vực tương ứng. Do vậy, các nhà phân tích tập hợp dữ liệu về tỉ lệ trích dẫn và chọn 0,1% trong số các bài báo có tác động cao nhất để đưa ra những người có nhiều khả năng được lựa chọn.
“Thông thường trong lĩnh vực kinh tế, chúng tôi sẽ tìm những người được trích dẫn hơn một nghìn lần”, theo David Pendlebury tại Thomson Reuters.
Năm nay, danh sách này nêu tên những nhà nghiên cứu: David Dickey, Wayne A. Fuller và Pierre Perron (các thử nghiệm được sử dụng trong nghiên cứu thống kê và toán kinh tế); Claudia Goldin (các nghiên cứu về lịch sử kinh tế và kinh tế học lao động); Steven T. Berry, James A. Levinsohn và Ariel Pakes (các phương pháp dự đoán nhu cầu).
Phân biệt các nhà kinh tế thuộc nhóm “cáo” (fox) hay “nhím” (hedgehog) dựa vào quan tâm nghiên cứu của họ cũng là cách mà giáo sư tài chính người Ý Luigi Zingales dự đoán người đạt giải thưởng danh giá. Theo bài thơ Hy Lạp cổ, cáo biết rất nhiều điều, còn nhím chỉ biết một thứ, nhưng to lớn. Theo giáo sư Zingales, một số nhà kinh tế học chỉ đóng góp một ý tưởng, nhưng ý tưởng lớn và mức độ áp dụng thực tế cao, và họ đạt giải Nobel nhờ ý tưởng đó. Một số khác nghiên cứu rất nhiều vấn đề, được trích dẫn ở nhiều nơi, lại không phải đối tượng dễ đạt giải Nobel Kinh tế. Giáo sư Zingales cũng cho rằng giải thưởng về mặt vật chất là sự đầu tư có lời, khi có thể khuyến khích cộng đồng hàng trăm các nhà kinh tế học cật lực nghiên cứu và phấn đấu.
Còn có một điều đáng chú ý khác khi dự đoán giải Nobel Kinh tế, theo David Pendlebury, muốn dự đoán người đạt giải cho năm nào, thì cần xem lại thứ tự các giải thưởng được trao trước đó: vi mô, vĩ mô, kinh tế học hành vi, tài chính công, kinh tế quốc tế, kinh tế tăng trưởng, lao động… “Dù là ngẫu nhiên hay cố ý, các giải Nobel thường xoay vòng quanh các lĩnh vực nhỏ khác nhau của kinh tế học”, ông cho biết.
Kinh tế học có tầm ảnh hưởng tương đối lớn hơn các môn nghiên cứu học thuật khác vì vai trò định hình chính sách có tác động lớn đến đời sống mỗi người trong mỗi quốc gia. Do vậy, các nhà kinh tế học cũng thường nhận nhiều chỉ trích và nghi ngờ cho các phương pháp và học thuyết họ dày tâm nghiên cứu và đề xuất. Các dự đoán người đạt giải thưởng cao quý nhất trong lĩnh vực kinh tế cũng vậy, luôn có thể sai và kết quả cuối cùng mỗi năm có thể làm mọi người bất ngờ.
“Đây chính là trò chơi phỏng đoán, thậm chí cho các nhà kinh tế học”, Pendlebury nói.
Cao Dung
