Bộ Nội vụ đang soạn thảo dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi nhằm thực hiện chủ trương sắp xếp lại đơn vị hành chính, trong đó loại bỏ cấp huyện và tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp.
Theo dự thảo, hệ thống chính quyền sẽ bao gồm cấp tỉnh (gồm tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương) và cấp cơ sở (gồm xã, phường, cùng với các đặc khu tại hải đảo). Các đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt sẽ do Quốc hội quyết định, trong khi đặc khu tại hải đảo được thành lập bởi Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
Dựa trên mô hình hai cấp, Bộ Nội vụ đề xuất: Cấp tỉnh sẽ tập trung vào các nhiệm vụ chiến lược như xây dựng chính sách, quy hoạch, quản lý vĩ mô và giải quyết các vấn đề liên vùng hoặc có tính chuyên môn cao. Những nhiệm vụ trước đây thuộc cấp huyện nhưng vượt quá năng lực của cấp cơ sở cũng sẽ chuyển về cấp tỉnh.
Cấp cơ sở sẽ chịu trách nhiệm triển khai chính sách từ Trung ương và cấp tỉnh, trực tiếp giải quyết nhu cầu của cộng đồng, cung cấp dịch vụ công thiết yếu, đồng thời khuyến khích sự tham gia của người dân vào quản trị địa phương.
Bộ Nội vụ cho biết khoảng 85% nhiệm vụ của cấp huyện hiện nay sẽ chuyển giao cho cấp cơ sở, trong khi 15% còn lại sẽ do cấp tỉnh đảm nhiệm. Nguyên tắc chung là ưu tiên phân quyền cho cấp cơ sở, chỉ khi cấp này không đủ khả năng thực hiện thì cấp tỉnh mới can thiệp.
Nhằm hiện thực hóa nguyên tắc "địa phương tự quyết, tự làm, tự chịu trách nhiệm", dự luật khuyến khích chính quyền cấp tỉnh mạnh dạn phân quyền và ủy quyền cho cấp cơ sở. Điều này không chỉ nâng cao năng lực quản lý địa phương mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, tăng hiệu quả quản trị công.
Đặc biệt, với các đặc khu ở hải đảo, Bộ đề xuất trao thêm quyền tự chủ để đảm bảo khả năng ứng phó linh hoạt trước các tình huống bất ngờ, đồng thời bảo vệ chủ quyền quốc gia. Việc này nhằm khai thác hiệu quả tiềm năng kinh tế biển, thúc đẩy hội nhập quốc tế và thu hút người dân ra sinh sống, làm việc tại các khu vực chiến lược này.
Trong phiên họp ngày 13/3 của Ban Chỉ đạo thực hiện sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính, Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình cho biết đề xuất của Chính phủ sẽ chuyển 1/3 nhiệm vụ của cấp huyện lên cấp tỉnh và 2/3 xuống cấp cơ sở.
Hiện nay, Việt Nam có 63 tỉnh, 696 quận/huyện và 10.035 xã/phường. Theo kế hoạch, Bộ Chính trị và Ban Bí thư đã giao Đảng ủy Chính phủ nghiên cứu phương án sáp nhập, với mục tiêu: Giảm 50% số tỉnh; Giảm 60-70% số đơn vị cấp cơ sở
Các tỉnh dự kiến hoàn tất sáp nhập trước ngày 30/8 để đi vào hoạt động từ tháng 9. Trong khi đó, các xã/phường sẽ hoàn thành tái cơ cấu trước ngày 30/6 và chính thức vận hành từ ngày 1/7.
Có thể thấy, việc tái cơ cấu bộ máy chính quyền theo hướng giảm cấp trung gian, tăng cường phân quyền và nâng cao hiệu quả quản lý được kỳ vọng sẽ giúp tinh gọn bộ máy, giảm chi phí hành chính, nâng cao chất lượng dịch vụ công và tăng cường năng lực phục vụ người dân.
Đây được xem là một bước đi quan trọng trong cải cách thể chế, giúp hệ thống chính quyền địa phương hoạt động hiệu quả hơn, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.
