Sau đây, ECO Pharma sẽ giới thiệu 10 loại dược liệu phổ biến và một số lưu ý trong quá trình chữa mất ngủ bằng vị thuốc dân gian.
Mất ngủ theo quan niệm Y học cổ truyền
Theo quan niệm của y học cổ truyền (Đông y), mất ngủ được gọi là chứng bất mị (không ngủ được) hoặc chứng thất miên (mất ngủ). Đông y cho rằng, mất ngủ là do rối loạn và suy giảm chức năng của các tạng phủ trong cơ thể gây nên sự mất cân bằng khí huyết, âm dương và tinh thần. Các tạng phủ liên quan đến chứng mất ngủ gồm có tâm, can, tỳ, phế, thận.
- Tâm: Là tạng chủ của tinh thần có chức năng điều hòa khí huyết, nuôi dưỡng tâm thần. Khi tâm bị hư, khí huyết không đủ, tâm thần không được yên ổn gây ra chứng mất ngủ, hay mơ, lo lắng, hoảng sợ, trầm cảm…
- Can: Là tạng chủ của huyết có chức năng điều hòa huyết mạch, bảo vệ cơ thể. Khi can bị uất, khí huyết bị ứ đọng gây ra chứng mất ngủ, đau đầu, chóng mặt, nóng trong người, khó chịu, giận dữ.
- Tỳ: Là tạng chủ của tiêu hóa có chức năng hóa thực, tiêu thũng, bài tiết. Khi tỳ bị hư, khí huyết suy yếu gây ra chứng mất ngủ, ăn uống kém, tiêu chảy, đầy hơi, ợ nóng, mệt mỏi.
- Phế: Là tạng chủ của hô hấp có chức năng hấp thụ khí trời, phân tán khí huyết, bài tiết dịch thể. Khi phế bị hư, khí huyết bị rối loạn, gây ra chứng mất ngủ, khó thở, ho, đờm, mồ hôi trộm, sổ mũi, viêm họng…
- Thận: Là tạng chủ của sinh lý có chức năng sinh tinh, bảo thận, điều hòa nước tiểu, duy trì nhiệt độ cơ thể. Khi thận hư, khí huyết bị thiếu hụt gây ra chứng mất ngủ, lãnh cảm, liệt dương, tiểu đêm, tiểu sắc, lạnh chân tay, tóc bạc sớm…
Đông y điều trị mất ngủ bằng cách điều hòa khí huyết, cân bằng âm dương, bổ trợ tạng phủ, ổn định tinh thần. Tùy theo nguyên nhân và thể trạng của mỗi người mà có các phương pháp điều trị khác nhau, bao gồm dùng thuốc, châm cứu, xoa bóp, vật lý trị liệu, tập luyện, ăn uống, sinh hoạt…
Danh sách các loại thảo dược trị mất ngủ hiệu quả
Top 10 loại thảo dược trị mất ngủ được dùng phổ biến trong Đông y và Tây y hiện nay là: (1)
1. Bình Vôi
Cây bình vôi là loại cây leo, phần củ phình to, tên khoa học Stephania rotunda Lour có vị đắng ngọt, trị mất ngủ, an thần, suy nhược thần kinh. Theo Tây y, củ bình vôi chứa hoạt chất rotundin và L-tetrahydropalmatine, tác dụng trấn kinh, an thần, duy trì giấc ngủ.
Cây bình vôi có thể thu hái quanh năm, rửa sạch, bóc vỏ, phơi hoặc sấy khô để sử dụng dần. Người bệnh mất ngủ có thể dùng cây bình vôi để sắc lấy nước hoặc ngâm rượu.
Lưu ý: Loại dược liệu này có chứa lượng độc tố nhất định, cần có sự hướng dẫn của bác sĩ để tránh nguy hiểm.
2. Cây lạc tiên
Cây lạc tiên thuộc họ cây leo, thân mềm, tên khoa học là Passiflora foetida L, có lông mịn ở 2 mặt lá, mọc nhiều ở các vùng núi phía Bắc. Trong Đông y, loại dược liệu này có vị đắng và ngọt, tính mát, an thần, chữa mất ngủ và hỗ trợ tiêu viêm, lợi tiểu.
Theo một số nghiên cứu, các hoạt chất alcaloid, flavonoid, saponin có trong cây lạc tiên giúp người mất ngủ giảm căng thẳng thần kinh, điều hoạt động não bộ, từ đó mang lại giấc ngủ sâu hơn.
Cây lạc tiên sau khi thu hái, rửa sạch và phơi khô có thể dùng nấu nước hoặc hãm trà để uống. Đối với ngọn lá non, dân gian thường nấu canh, xào, ăn sống… vào buổi tối cũng mang lại hiệu quả tương tự.
Lưu ý: Cây lạc tiên dùng liều cao có thể kích thích thần kinh trung ương, gây đau đầu, chóng mặt, buồn nôn. Không dùng chung với các thuốc an thần, chống trầm cảm, chống động kinh vì có thể gây tương tác thuốc.
3. Long nhãn
Long nhãn (dimocarpus longan lour) được dùng giải quyết vấn đề tiêu hóa, hỗ trợ bổ âm, hạ nhiệt cho gan. Theo các thầy thuốc Đông y, hệ đường ruột không ổn định cũng là nguyên nhân gây mất ngủ. Ngoài ra, vị ngọt, tính bình, ấm, quy vào kinh tâm của long nhãn còn chữa các chứng tim đập mạnh, hay quên, hồi hộp, an thần.
Có nhiều cách sử dụng long nhãn làm vị thuốc như ăn trực tiếp, nấu chè, ngâm rượu hoặc kết hợp với một số thảo dược chữa mất ngủ khác (đương quy, nhân trần, táo tàu, cam thảo, hạt sen…) sắc lấy nước uống.
4. Cây nữ lang
Cây nữ lang thuộc họ cây thân thảo cao 1 – 1,6 m có tên khoa học Valeriana officinalis L, thuộc họ Valerianaceae. Thân và rễ loại thảo dược là 2 bộ phận được dùng để làm thuốc vì chứa tinh dầu, các alcaloid, flavonoid, saponin, axit hữu cơ, tanin, lipit, sterol và các chất vô cơ.
Các nhà khoa học ứng dụng tinh chất từ cây nữ lang để ức chế vỏ đại não, giãn cơ, giải trừ co thắt, tăng lưu lượng máu, cải thiện thiếu máu cơ tim, chống rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp, bảo vệ gan và tiêu diệt vi khuẩn, virus.
Trong Đông y, cây nữ lang có vị đắng, tính hàn, quy vào kinh Tâm, Phế, Thận, tác dụng bổ ích tâm phế, dưỡng huyết, an thần, trấn kinh, giải độc, tiêu thũng. Cây nữ lang được dùng để chữa các chứng mất ngủ, hồi hộp, tim đập mạnh, đau đầu, chóng mặt, động kinh, co giật, viêm phế quản, ho, đau dạ dày, đầy hơi, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng kinh, độc tố thực phẩm.
5. Cây vông nem
Cây vông nem là loại thảo dược quý có nhiều tác dụng trong y học cổ truyền, đặc biệt là chữa mất ngủ. Cây vông nem có tính bình, vị đắng, giúp an thần, thông kinh lạc, cải thiện giấc ngủ ngon và sâu. Cây chứa nhiều alcaloid, saponin, tanin, flavonoid và các chất khác có tác dụng giảm đau, giãn cơ, giải trừ co thắt, tăng lưu lượng máu, cải thiện thiếu máu cơ tim, chống rối loạn nhịp tim, hạ huyết áp, bảo vệ gan.
Theo dân gian, cây vông nem chữa mất ngủ bằng cách dùng lá pha trà hoặc đặt một ít lá trong gối, mùi thơm tự nhiên tạo cảm giác thư giãn, giảm căng thẳng cho người bệnh.
Liều lượng sử dụng tùy thuộc vào từng người và tình trạng bệnh nhưng không nên quá 20g lá vông nem mỗi ngày. Nếu sử dụng quá liều có thể gây ra tác dụng phụ như sụp mi, mệt mỏi.
6. Tâm sen
Tâm sen chứa nhiều hoạt chất quý như asparagine, nuciferin, liensinin, nelumbin có tác dụng ức chế vỏ đại não giúp ngủ sâu và ngon hơn. Theo các nghiên cứu Đông y, tâm sen có tính hàn, vị đắng giúp cơ thể thanh nhiệt, giảm căng thẳng, giải độc, đặc biệt là ổn định giấc ngủ.
Có nhiều cách dùng tâm sen chữa mất ngủ nhưng phổ biến nhất là pha trà uống. Tâm sen rửa sạch, phơi khô, sao vàng rồi cho vào ấm nước sôi ủ từ 15 – 20 phút để tinh chất ngấm ra ngoài rồi uống như trà bình thường. Trà tâm sen nên uống vào buổi tối trước khi đi ngủ và kết hợp cùng các loại thảo dược khác như hoa nhài, lá vông, táo nhân, cam thảo, mạch môn, hạt muồng, hoa hòe, hoa cúc vàng, mật ong… để tăng cường hiệu quả an thần.
7. Toan táo nhân
Toan táo nhân là phần nhân của hạt táo ta. Táo ta là một loại cây thân gỗ có gai, quả hình bầu dục. Quả khi chín có vị ngọt, quy vào các kinh can, tâm, đởm, tỳ. Theo y học hiện đại, toan táo nhân chứa nhiều hoạt chất có tác dụng ức chế vỏ đại não giúp thanh nhiệt, giải độc, giảm căng thẳng, đổ mồ hôi, chữa hư phiền, hồi hộp, lo âu, hay quên…
Để chữa mất ngủ, người ta thường dùng toan táo nhân để pha trà uống hoặc kết hợp với các loại thảo dược khác như hoa nhài, lá vông, táo nhân, cam thảo, mạch môn, hạt muồng, hoa hòe, hoa cúc vàng, mật ong dùng theo nhiều cách khác nhau.
8. Bá tử nhân
Bá tử nhân là hạt của cây trắc bách diệp, vị ngọt, tính bình, quy vào kinh tâm, tỳ và can. Bá tử nhân ngoài khả năng ức chế virus cúm, vi khuẩn, tụ cầu khuẩn, kích thích quá trình đông máu, trong y học cổ truyền, loại thảo dược này còn có tác dụng bổ tâm tỳ, định thần, thông đại tiện, nhuận táo, hỗ trợ cải thiện chứng mất ngủ hiệu quả.
Bá tử nhân có thể được sử dụng các dưới dạng sau:
- Sắc thuốc: Bá tử nhân 10 – 20g, sắc với nước uống thay trà hàng ngày.
- Ngâm rượu: Bá tử nhân 50g, ngâm với rượu trắng trong 1 tháng, uống 1 – 2 chén nhỏ trước khi đi ngủ.
- Ngâm mật ong: Bá tử nhân 50g, ngâm với mật ong trong 1 tháng, ăn ngày 2 – 3 lần, mỗi lần 10 – 15g.
- Dùng trực tiếp: Bá tử nhân 10 – 20g, nhai nuốt cả hạt.
9. Viễn chí
Viễn chí là một vị thuốc quý trong Y học cổ truyền được sử dụng phổ biến tại các nước Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam. Nó có vị đắng, tính ôn, quy vào kinh tâm, tỳ, phế với công dụng an thần, định trí, kéo dài thời gian ngủ và giúp dễ đi vào giấc ngủ hơn.
Theo y học hiện đại, viễn chí có tính kháng khuẩn, có thể ức chế sự phát triển của một số vi khuẩn như virus Stapphylococus, Bacillus subtilis.
Viễn chí có thể được sử dụng dưới dạng sắc thuốc, ngâm rượu, ngâm mật ong hoặc dùng trực tiếp.
10. Ginkgo biloba
Ginkgo biloba (bạch quả) là loại cây cổ thụ xuất hiện từ 200 triệu năm trước, có sức sống mạnh mẽ, nguồn gốc từ Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Lá của cây có hình quạt, chứa nhiều chất chống oxy hóa và flavonoid có lợi cho sức khỏe. Ginkgo biloba được sử dụng làm dược liệu để điều trị các bệnh lý về não, tim mạch, viêm nhiễm và rối loạn tâm thần.
Ginkgo biloba có thể giúp cải thiện mất ngủ bằng cách:
- Tăng cường lưu thông máu và oxy đến não: Giúp giảm các triệu chứng rối loạn tuần hoàn não, bệnh Alzheimer, choáng váng, ù tai, mất trí nhớ, suy giảm nhận thức. Đây đều là những nguyên nhân gây mất ngủ ở người già.
- Giảm viêm và chống oxy hóa: Bảo vệ tế bào thần kinh và các mô cơ thể khỏi bị tổn thương do các gốc tự do, ngăn chặn các triệu chứng viêm nhiễm, đau nhức, sưng tấy gây khó ngủ.
- Ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương: Ginkgo biloba có thể tăng cường hoạt động của các dẫn chất thần kinh như serotonin, dopamine, norepinephrine giúp cân bằng tâm trạng, cảm xúc, an thần, giảm lo lắng, hồi hộp, trầm cảm.
Ginkgo biloba có thể dùng dưới dạng lá khô, trà, thuốc hoặc thực phẩm chức năng. Liều lượng khuyến cáo là từ 120 – 240 mg mỗi ngày, chia làm 2 – 3 lần. Nên uống Ginkgo biloba vào buổi sáng hoặc trưa, tránh uống vào buổi tối để tránh kích thích thần kinh.
Các lưu ý khi dùng thảo dược chữa mất ngủ
Mỗi loại thảo mộc đều có cách bào chế, liều lượng và tác dụng phụ khác nhau. Người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình chữa mất ngủ.
- Thảo dược là những loại cây cỏ tự nhiên có thể bị nhiễm khuẩn hoặc chứa các chất độc hại. Do đó, bạn cần lựa chọn các loại thảo dược có nguồn gốc rõ ràng được thu hái, chế biến và bảo quản đúng cách.
- Hạn chế sử dụng những loại thảo dược chứa các hoạt chất gây ngủ mạnh, ví dụ như rotundin trong củ bình vôi. Dùng lâu ngày khiến cơ thể bị phụ thuộc, ngủ quên, giảm trí nhớ hoặc ngộ độc nếu quá liều.
- Không tự ý sử dụng thảo dược chữa mất ngủ. Người bệnh cần hỏi ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc để chọn loại dược liệu phù hợp với thể trạng và nguyên nhân gây bệnh.
- Thảo dược có thể tương tác với các loại thuốc Tây y gây ra các tác dụng phụ ngoài mong muốn. Nên thông báo cho bác sĩ hoặc thầy thuốc Đông y nếu đang sử dụng các loại thuốc Tây y khác khi sử dụng thảo dược.
- Không sử dụng thảo dược cho phụ nữ mang thai, cho con bú, người có tiền sử dị ứng với các loại thảo dược, người đang mắc các bệnh lý mãn tính.
- Theo dõi sức khỏe thường xuyên, nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào cần ngừng sử dụng thảo dược trị mất ngủ và tham khảo ý kiến thầy thuốc.
- Nên dùng thảo dược vào buổi tối, trước khi đi ngủ khoảng 30 phút đến 1 giờ để phát huy tác dụng an thần. Ngoài ra, người bệnh có thể kết hợp với các biện pháp khác để cải thiện chất lượng giấc ngủ như tạo một môi trường ngủ thoáng, tối và yên tĩnh; tránh uống cà phê, rượu, trà đậm vào buổi tối; đi ngủ và thức dậy vào một giờ nhất định; thư giãn tinh thần bằng cách nghe nhạc, đọc sách, thiền, yoga…
- Sau một thời gian sử dụng thảo dược nhưng tình trạng mất ngủ không được cải thiện hoặc có dấu hiệu nặng hơn, bạn nên đi khám bác sĩ để được chẩn đoán, điều trị kịp thời.
Các phương pháp dân gian khác để cải thiện giấc ngủ hiệu quả
Lưu ý, các phương pháp dân gian chữa mất ngủ chỉ áp dụng trong trường hợp mất ngủ nhẹ, mới khởi phát. Nếu mất ngủ kéo dài, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời.
Mọi người một số mẹo đơn giản sau đây có thể hữu ích:
1. Uống trà gừng
Gừng có tính ấm, tác dụng giảm căng thẳng, lo lắng giúp người bệnh dễ đi vào giấc ngủ.
Cách thực hiện: Chuẩn bị 1 củ gừng tươi, rửa sạch, thái lát mỏng. Đun sôi 200ml nước, cho gừng vào đun thêm 5 phút. Chắt lấy nước uống ấm trước khi đi ngủ khoảng 30 phút.
2. Ăn hạt sen
Hạt sen chứa các chất dinh dưỡng có lợi cho giấc ngủ, bao gồm melatonin, tryptophan,…
Cách thực hiện: Chuẩn bị 100g hạt sen, rửa sạch, nấu chín. Dùng hạt sen nấu cháo, chè, hoặc ăn trực tiếp.
3. Ngâm chân bằng nước ấm
Cách này giúp thư giãn cơ bắp, giảm căng thẳng, dễ đi vào giấc ngủ. Bên cạnh đó, nếu bạn thực hiện cùng động tác massage lòng bàn chân cũng tăng hiệu quả lưu thông, tuần hoàn máu.
Cách thực hiện: Chuẩn bị 40 – 50 lít nước ấm, cho thêm 10 giọt tinh dầu lavender hoặc tinh dầu oải hương. Ngâm chân trong nước ấm khoảng 20 – 30 phút trước khi đi ngủ.
4. Tập yoga
Các bài tập yoga giúp thư giãn cơ thể và tinh thần, giảm căng thẳng, lo lắng, cải thiện chất lượng giấc ngủ. Một số bài tập yoga có tác dụng hỗ trợ điều trị mất ngủ bao gồm tư thế con mèo, tư thế đứa trẻ, tư thế con bò…
Trên đây là top 10 loại thảo dược trị mất ngủ an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên, các phương pháp dân gian chỉ có tác dụng hỗ trợ điều trị mất ngủ. Nếu mất ngủ quá 2 tuần không cải thiện, bạn nên đi khám với bác sĩ chuyên khoa để điều trị sớm, tránh để mất ngủ chuyển thành mãn tính. Ngoài ra, để đạt được hiệu quả khi sử dụng các loại thảo dược chữa mất ngủ, bạn cần kết hợp lối sống lành mạnh như giữ thói quen đi ngủ trước 11 giờ mỗi tối, tránh dùng rượu bia, cà phê, thuốc lá vào buổi tối, giữ tinh thần lạc quan, hạn chế căng thẳng, bổ sung tinh chất Ginkgo Biloba.
