Góc nhìn chuyên gia: Thế nào là đạo đức kinh doanh, doanh nhân và văn hoá doanh nghiệp

Thanh Minh (T/H)

04/03/2023 08:13

Đạo đức doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và hành vi của mọi thành viên doanh nghiệp trong việc theo đuổi và thực hiện các mục đích đề ra, tạo nên sự khác biệt giữa các doanh nghiệp.

Đạo đức làm ăn

Ông Nguyễn Đăng Anh Thi, Chuyên gia về Năng lượng và Môi trương chia sẻ quan điểm, tạo ra lợi nhuận là mục tiêu quan trọng nhất của hầu hết doanh nghiệp, nhưng điều đó không hẳn sẽ giúp họ trường tồn. Nhật Bản có hơn 21.000 công ty tuổi đời trên 100 năm, nhiều nhất thế giới. Trong đó có 8 công ty đã tồn tại hơn 1.000 năm.

Điều gì giúp họ thách thức thời gian? Giáo sư Makoto Kanda tại đại học Meiji Gakuin chỉ ra hai điểm chung: luôn tôn trọng chữ tín và không đặt lợi nhuận lên đầu.

Tôi may mắn được tham gia dự án đánh giá, đào tạo và phổ biến trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) tại Việt Nam theo ISO 26000 do EU tài trợ gần 10 năm trước. ISO 26000 được xem là "kinh thánh" cho những doanh nghiệp muốn phát triển bền vững, đang được hàng ngàn doanh nghiệp thực hành trên toàn cầu. Và "đạo đức kinh doanh" là một trong bảy nguyên tắc để thực hành trách nhiệm xã hội theo bộ tiêu chuẩn đó.

Trong hơn bốn năm tham gia dự án, gặp các doanh nghiệp, tôi đã có những khảo sát, phân tích và chứng thực về khái niệm này. Thứ nhất, đạo đức doanh nghiệp luôn đến từ cam kết đạo đức của vị lãnh đạo cao nhất. Thứ hai, tiếng nói của khách hàng luôn tạo ra áp lực thay đổi theo hướng tốt hơn cho doanh nghiệp, đôi khi còn mạnh hơn luật pháp. Thứ ba, doanh nghiệp càng có xu hướng áp dụng các chuẩn mực đạo đức thì càng thành công, phát triển ổn định, và khách hàng sẽ tự tìm đến nhiều hơn.

Đặc biệt, tại Việt Nam, đạo đức kinh doanh có một tính chất dị biệt. Nhiều công ty thực hành kinh doanh bằng cái tâm trong sáng nhưng không muốn được biết đến vì "chỉ muốn yên ổn làm ăn". "Làm kinh doanh tử tế khó lắm anh ạ, có bao nhiêu thứ để lo toan trong khi vẫn cố giữ mình trong sạch", một doanh nhân nói với tôi, "Tôi sợ nổi tiếng quá thì phải đón nhiều đoàn ‘thanh cha, thanh mẹ, thanh dì’. Anh biết đấy, họ mà thường xuyên hỏi thăm thì rất dễ biến doanh nghiệp mình không còn tử tế đúng nghĩa, cho dù mình rất muốn".

thi-1049-1677829572.jpeg
Nguyễn Đăng Anh Thi - Chuyên gia Năng lượng và Môi trường.

Nhiều học giả phương Tây cho rằng đạo đức kinh doanh chỉ mới được nghiên cứu và thảo luận từ những năm 1960. Vào cuối những năm 1970, một số trường đại học ở Hoa Kỳ bắt đầu đào tạo về đạo đức kinh doanh.

Nhưng theo nghiền ngẫm và quan sát của tôi, đạo đức kinh doanh đã được đề cao trong xã hội phương Đông từ hơn 2.500 trước. Bài thuyết pháp đầu tiên sau khi trở thành bậc giác ngộ hoàn toàn của Đức Phật Thích ca chính là Bát chánh đạo. Đó là tám con đường chân chính mà con người cần hành trì nếu muốn thoát khỏi khổ đau trên thế gian này. Một đại đệ tử của Đức Phật - thương gia Suddatta - có thể coi là người đã thực hành đạo đức kinh doanh từ thời đó. Mục đích công việc kinh doanh của ông là để có điều kiện làm việc thiện, cứu trợ những người nghèo khổ và cô độc, nên ông còn được gọi là Cấp cô độc.

Khi nghiền ngẫm về Bát chánh Đạo, tôi nhận thấy ít nhất năm con đường có thể áp dụng cho đạo đức kinh doanh: nhận thức chân chính, tư duy chân chính, ngôn ngữ chân chính, hành động chân chính và sinh kế chân chính. Nói theo ngôn ngữ kinh doanh, doanh nghiệp có đạo đức là doanh nghiệp có tầm nhìn, sứ mệnh, chiến lược, giá trị cốt lõi và ngành nghề hoạt động nương tựa nhất quán theo ít nhất năm trong tám con đường chân chính Đức Phật đã chỉ ra.

Một ví dụ không hiếm ở Việt Nam: doanh nghiệp "sân sau", doanh nghiệp tư bản thân hữu, phục vụ nhóm lợi ích nào đó (mà không phải nhân dân). Họ là những doanh nghiệp không chân chính ngay từ trong nhận thức và tư duy của những người lập ra chúng. Vì không được xây dựng trên nền tảng đạo đức, những công ty đó rất khó, hay là không thể, trở thành những doanh nghiệp kinh doanh có đạo đức.

Một trong những doanh nhân hiện đại triệt để thực hành đạo đức kinh doanh và rất thành công trên thương trường là Yvon Chouinard, nhà sáng lập Tập đoàn Patagonia (Mỹ). Yvon nổi tiếng vì triết lý kinh doanh "không khuyến khích tiêu dùng" để hạn chế tác động xấu tới môi trường và xã hội.

Thông điệp ông nhắc đi nhắc lại với công chúng trước khi bỏ tiền ra mua sản phẩm của công ty mình: hãy sửa chữa, tái sử dụng, tái chế thứ đang có đến khi không dùng được nữa. Là người chuyên tâm hành trì thiền Nhật Bản, Yvon cho rằng một khi các hoạt động sản xuất kinh doanh đã đạt đến cảnh giới hoàn hảo thì lợi nhuận sẽ tự đến mà không phải mong cầu.

Dù "can ngăn" khách hàng mua sản phẩm của mình, nhưng ông vẫn có nhiều khách hơn, phát triển tốt hơn. Ông cũng là người đồng sáng lập tổ chức phi lợi nhuận "1% for the Planet" vào năm 2002, nơi hiện quy tụ trên 1.800 thành viên tại hơn 45 quốc gia và cam kết đóng góp 1% doanh thu cho bảo vệ môi trường.

Tôi mong một ngày, tên doanh nghiệp Việt Nam sẽ có trong "1% for the Planet" chứ không chỉ là danh sách "doanh nghiệp tỷ đô". Tôi cũng hy vọng sẽ sớm có tổ chức "1% for Vietnam" do các doanh nghiệp Việt lập ra để tài trợ cho các dự án môi trường tại Việt Nam, với đóng góp là những đồng tiền sạch từ hoạt động kinh doanh tử tế.

Một lần, tôi trao đổi câu chuyện "can ngăn khách hàng" của Yvon Chouinard với một chủ doanh nghiệp Việt Nam có thâm niên gia công hàng cho Patagonia, ông nói: "Yvon kêu gọi điều tử tế cho xã hội suy cho cùng là tạo phước cho chính bản thân mình được hưởng lâu dài. Doanh nghiệp của tôi cũng phải nỗ lực liên tục mới được gia công hàng cho ông ấy".

Không ai chọn được nơi mình sinh ra, nhưng có thể chọn cho mình cách sống. Cũng như câu nói này, doanh nhân có thể chọn giá trị cốt lõi cho doanh nghiệp mình. Thực hành kinh doanh tử tế cũng như đem hạt giống tốt vùi trong lòng đất ẩm, sớm muộn cũng có ngày hưởng hoa trái ngọt lành.

Đạo đức và văn hoá doanh nghiệp

GS.TS. Từ Thị Loan, nguyên Viện trưởng Viện Văn hoá nghệ thuật Quốc gia Việt Nam chia sẻ về đạo đức, văn hóa là “trụ cột tinh thần” làm nên cốt cách của doanh nghiệp.

Theo GS.TS. Từ Thị Loan, văn hoá doanh nghiệp là toàn bộ các giá trị văn hóa được gây dựng trong suốt quá trình tồn tại và phát triển của một doanh nghiệp, trở thành các giá trị, chuẩn mực, quan niệm, truyền thống ăn sâu vào hoạt động của doanh nghiệp.

Đạo đức doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp chi phối tình cảm, nếp suy nghĩ và hành vi của mọi thành viên doanh nghiệp trong việc theo đuổi và thực hiện các mục đích đề ra, tạo nên sự khác biệt giữa các doanh nghiệp.

Đạo đức kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp cũng chính là “trụ cột tinh thần” làm nên cốt cách của doanh nghiệp, là chất keo gắn kết các thành viên hướng tới những mục tiêu chung và hành động chung. Trong các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp lớn, thường tập hợp nhiều thành viên là những người khác nhau về trình độ, quan hệ xã hội, năng lực, tính cách… tạo nên một môi trường làm việc đa dạng và phức tạp.

Muốn tồn tại và phát triển bền vững, doanh nghiệp cần là nơi tập hợp, phát huy mọi nguồn lực con người, xây dựng và duy trì một môi trường văn hóa mà ở đó các thành viên đều có những giá trị chung để chia sẻ và đồng thuận, cùng hướng đến mục tiêu chung.

gs-ts-t-thi-loan-1677829640.jpg
GS.TS. Từ Thị Loan, nguyên Viện trưởng Viện Văn hoá nghệ thuật Quốc gia Việt Nam. Ảnh: Phạm Sỹ

Đạo đức doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của các doanh nghiệp bởi các yếu tố sau.

Thứ nhất, tạo ra sự phát triển ổn định, bền vững cho doanh nghiệp. Các yếu tố của văn hóa doanh nghiệp, như sứ mệnh, tầm nhìn, giá trị cốt lõi, triết lý kinh doanh, đạo đức kinh doanh, tác phong làm việc, cách ứng xử... được định hình trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp sẽ tạo nên hình ảnh và uy tín cho doanh nghiệp. Uy tín càng cao, hình ảnh càng thân thiện, có sức lôi cuốn thì càng bảo đảm sự ổn định và tăng trưởng cho doanh nghiệp. Như vậy, văn hóa doanh nghiệp chính là tài sản vô hình quý giá và trở thành động lực tinh thần giúp cho doanh nghiệp phát triển bền vững.

Thứ hai, xây dựng và phát triển thương hiệu của doanh nghiệp. Không một thương hiệu mạnh nào không dựa trên một nền tảng văn hóa doanh nghiệp vững chắc. Thương hiệu là kết quả hội tụ của toàn bộ quy trình tạo ra sản phẩm, sứ mệnh, tầm nhìn, chiến lược kinh doanh, đạo đức kinh doanh, trách nhiệm xã hội và phong cách ứng xử với đối tác, khách hàng. Văn hóa doanh nghiệp góp phần xây dựng thương hiệu doanh nghiệp trong tâm trí công chúng và cũng là yếu tố tích cực thúc đẩy thương hiệu phát triển. Xây dựng thương hiệu trên nền tảng văn hóa là cơ sở cho sự phát triển lâu bền.

Thứ ba, tạo động lực làm việc, thúc đẩy tính sáng tạo của các thành viên, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Môi trường làm việc lành mạnh, thân thiện, tích cực là những yếu tố quan trọng để khơi nguồn các ý tưởng sáng tạo. Ở đó, các cá nhân được khuyến khích đề xuất các sáng kiến, sáng chế; những ý kiến tranh luận, phản biện được tôn trọng, lắng nghe; các cải tiến, sáng tạo, làm mới được xem xét, ủng hộ; những thành công, đóng góp được ghi nhận và đãi ngộ xứng đáng... Tất cả những điều đó tạo động lực làm việc cho nhân viên, kích thích sự đổi mới và sáng tạo, tăng cường sức mạnh và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trên thương trường.   

Thứ tư, thu hút nhân tài, tạo sự gắn bó giữa nhân viên với doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp tạo ra môi trường làm việc tốt, khơi gợi cảm hứng khiến cho các cá nhân cố gắng phấn đấu vì mục tiêu chung, tạo nên lực hướng tâm chung cho toàn doanh nghiệp. Văn hóa doanh nghiệp cũng tạo nên tác phong làm việc tích cực, tự giác, năng động, giúp gia tăng năng suất lao động và nâng cao hiệu quả công việc.

Môi trường làm việc văn hóa có sức hút cao đối với những người có tài, có năng lực chuyên môn. Người lao động làm việc không chỉ vì tiền lương, mà còn vì môi trường làm việc trong lành, dễ chịu, họ cảm thấy được tôn trọng, có cơ hội thăng tiến và hoàn thiện bản thân. Môi trường và điều kiện làm việc tốt cũng tạo nên sự gắn bó lâu dài của nhân viên với doanh nghiệp, tình trạng bỏ việc, “nhảy việc” ít diễn ra.

Thứ năm, tạo dựng lòng tin và thu hút khách hàng, đối tác. Đạo đức doanh nhân, văn hóa doanh nghiệp tạo nên sự khác biệt giữa các doanh nghiệp, bộc lộ không chỉ qua chất lượng các sản phẩm và dịch vụ của doanh nghiệp, mà còn qua quá trình tiếp xúc, giao dịch, hợp tác, thái độ phục vụ khách hàng. Chính tinh thần trách nhiệm, ý thức giữ chữ tín, tôn trọng đối tác sẽ đem lại sự hài lòng, tin tưởng và dẫn đến sự hợp tác lâu dài, gắn bó của đối tác và khách hàng với doanh nghiệp.

 

Thanh Minh (T/H)