Trong suốt một thời gian dài qua, “nợ xấu” là vấn đề nhức nhối cho giới ngân hàng. Khi người vay vi phạm nghĩa vụ trả nợ, theo quy định cũ, ngân hàng không được tự ý xử lý tài sản bảo đảm mà buộc phải khởi kiện ra tòa án.
Tiếp theo là một quá trình pháp lý mòn mỏi kéo dài hàng năm trời: chở bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, rồi chờ cơ quan thi hành án dân sự ra tay thu hồi tài sản bằng cách bán đấu giá.
Điều đáng nói là sau khi xong bước đấu giá (có khi cả năm), tài sản đảm bảo có khi đã mất giá 30-50% (nhất là máy móc, xe cộ, đặc biệt là cổ phiếu), khiến ngân hàng chịu thiệt hại đủ đường: dòng vốn bị tắc nghẽn, ngân hàng phải trích lập dự phòng cao làm giảm lợi nhuận, hạn chế cho vay mới. Không chỉ ngân hàng bị ảnh hưởng mà cả nền tài chính và kinh tế quốc gia cũng bị vạ lây.
Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước, tính đến cuối năm 2024, tổng nợ xấu nội bảng của các tổ chức tín dụng đạt trên 733.000 tỷ đồng, chiếm gần 5,4% tổng dư nợ, mức cao nhất trong vòng 5 năm qua. Nếu cộng cả nợ xấu tiềm ẩn và nợ đã bán cho VAMC (Công ty Quản lý tài sản của các Tổ chức tín dụng Việt Nam, thuộc Ngân hàng Nhà nước), con số này có thể lên tới 1 triệu tỷ đồng.
Nhát kiếm quyết định
Nhà nước không phải không nhận ra điều này. Ngày 27/6/2025, Quốc hội thông qua Luật Sửa đổi bổ sung một số điều của Luật các tổ chức tín dụng ngày (Luật số 96/2025/QH2015). Tại khoản 2, Điều 1, Luật (sửa đổi từ Điều 198 Luật các tổ chức tín dụng 2024) quy định cụ thể quyền thu giữ tài sản bảo đảm của tổ chức ngân hàng mà không cần thông qua khởi kiện, cũng như nghĩa vụ của bên đi vay tại các tổ chức tín dụng.
Điều 198a của Luật nêu rõ: “Tổ chức tín dụng được quyền thu giữ tài sản bảo đảm khi bên vay hoặc bên bảo đảm vi phạm nghĩa vụ, nếu hợp đồng bảo đảm có thỏa thuận về quyền thu giữ, và biện pháp bảo đảm đã phát sinh hiệu lực đối kháng với bên thứ ba”.
Nhìn chung, trong trường hợp người vay đã ký hợp đồng thế chấp hoặc cầm cố tài sản để bảo đảm khoản vay, thì ngân hàng có thể thu giữ tài sản này khi người vay không trả nợ đúng hạn, mà không cần phải khởi kiện ra tòa như trước.
Ngân hàng không dễ lạm dụng quyền này
Tuy nhiên, để bảo đảm công bằng, Luật quy định 6 điều kiện bắt buộc để ngân hàng được quyền thu giữ tài sản: Nghĩa vụ trả nợ đã đến hạn và bị vi phạm theo Điều 299 Bộ luật Dân sự; Hợp đồng bảo đảm có điều khoản thỏa thuận rõ ràng về quyền thu giữ; Biện pháp bảo đảm đã được đăng ký hợp pháp (hiệu lực đối kháng với bên thứ ba); Tài sản không đang bị tranh chấp hoặc kê biên; Ngân hàng phải thông báo công khai ít nhất 15 ngày trước khi thu giữ, đăng trên phương tiện thông tin đại chúng, niêm yết tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có tài sản, gửi văn bản đến người vay; Việc thu giữ phải có đại diện chính quyền địa phương chứng kiến, lập biên bản xác nhận.
Sau khi thu giữ, ngân hàng được phép bán đấu giá, tự bán, hoặc nhận tài sản để trừ nợ theo Điều 303 Bộ luật Dân sự. Thứ tự thanh toán được ưu tiên theo Điều 199 Luật Các tổ chức tín dụng: chi phí bảo quản, chi phí xử lý, thuế phí phát sinh, rồi mới đến nợ gốc và lãi.
Đợi chờ thành quả sẽ đến
Với quyết tâm đổi mới tạo dòng vốn lưu thông mạnh trong nền kinh tế, phục vụ các mục tiêu lớn của đất nước, Nhà nước xác định ngành ngân hàng là mạch máu nền kinh tế, có vai trò hết sức quan trọng. Khi quyền xử lý tài sản để thu hồi vốn như trước đây còn chung chung, mơ hồ, bên vay có nhiều lợi thế lợi dụng khe hở, kéo dài. Do đó phải có những quy định mạnh hơn, cụ thể hơn để ngân hàng không gặp khó.
Với thanh “thượng phương bảo kiếm” được trao tay là Điều 198a vừa được bổ sung, chúng ta hy vọng vào một thành quả cụ thể chắc chắn sẽ đến: nợ xấu ngân hàng giảm mạnh, doanh nghiệp được tiếp cận nguồn vốn giá rẻ, kinh tế nước nhà khởi sắc bước vào “kỷ nguyên vươn mình”.
