Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đang chống lại điều gì?

Hôm qua 7.8, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) tiếp tục điều chỉnh tỉ giá tham chiếu* của đồng nhân dân tệ (CNY) ở mức 6,9969 – cao hơn 0,45% so với mức dự báo của thị trường 6,9947.

Nhiều người cho rằng, việc để đồng nhân dân tệ (CNY) xuyên thủng mốc tâm lý 7,0 là một đòn đánh được tính toán mà Trung Quốc sử dụng để đối phó với thương chiến. Tuy nhiên, nếu nhìn lại những gì đã diễn ra suốt từ năm 2015 đến nay, đây là một nhận định có phần vội vàng.

Trụ sở Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) tại Bắc Kinh - Ảnh: Shutterstock

Trước hết, phải công nhận rằng thương chiến là một yếu tố nhạy cảm và tác động mạnh lên biến động tỉ giá đồng CNY – do tác động lên kỳ vọng của nhà đầu tư – nhưng PBOC không sử dụng tỉ giá để đối đầu với nước Mỹ. Thực chất PBOC đang chống lại việc tấn công tiền tệ (currency attack) và đối đầu với các nhà đầu cơ tài chính – những người đánh cược rằng đồng CNY sẽ không thể chống chọi được trong cơn bão thương chiến. Khác với năm 2015, PBOC lần này đã hành động nhanh hơn nhiều. Họ làm vậy để đảm bảo rằng sẽ không phải hy sinh quá nhiều dự trữ ngoại tệ để ổn định tình hình khi mà tâm lý bầy đàn cuốn phăng thị trường hối đoái và lan lửa sang cả thị trường chứng khoán.

Có thể thấy rõ điều này thông qua đồ thị dưới đây về tương quan giữa tỉ giá tham chiếu với tỉ giá thị trường và những diễn biến chính của thương chiến.

Tương quan giữa tỉ giá tham chiếu với tỉ giá thị trường USD/CNY và những diễn biến chính của chiến tranh thương mại Mỹ - Trung (Nguồn: Bloomberg)

Vào tháng 3 năm ngoái, Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc đã có một chuyến thăm thành công đến Mỹ, đạt thỏa thuận rằng hai bên sẽ không sử dụng chiến tranh thương mại để giải quyết bất đồng về nhập siêu của Mỹ, thị trường đã phản ứng rất tích cực. Các nhà đầu tư đồng CNY đánh cược rằng đồng tiền này sẽ tiếp tục ổn định và mạnh lên. Tâm lý lạc quan kéo dài đến tận tháng 5.2018 khi những đe dọa được đưa ra.

Nhưng sau khi Mỹ tuyên bố áp thuế 16 tỉ USD và 34 tỉ USD hàng hóa nữa – đều với mức thuế 25% vào ngày 15.6 thì gió đã hoàn toàn đổi chiều. Các nhà đầu tư lập tức đánh cược đồng CNY sẽ mất mốc 7,0 và liên tục đầu cơ vào trạng thái bán khống. PBOC đã cảnh báo rằng việc này sẽ “công cốc” và dùng nhiều công cụ để ổn định tỉ giá nhưng tâm lý của nhà đầu tư tiếp tục trở nên ưa thích rủi ro hơn khi thuế quan với 200 tỉ USD hàng hóa bị áp dụng vào tháng 9/2018. Chỉ sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có cuộc gặp tại Argentina vào tháng 12.2018, sự đánh cược này mới hạ nhiệt.

Giai đoạn đình chiến gần nửa năm cho thấy biến động tỉ giá thị trường hoàn toàn song hành cùng tỉ giá tham chiếu. Các nhà đầu cơ tài chính “cá mập” không đánh cược tiếp. Tuy nhiên, sự yên ổn này không tồn tại quá lâu. Khi thỏa thuận thương mại không thể đạt được vào ngày 10.5, thị trường lại tiếp tục tâm lý đánh cược vào sự mất giá của đồng nhân dân tệ. Và nó hoàn toàn sụp đổ vào ngày 1.8 khi mọi người đều thấy hai nước không thể đạt được thỏa thuận vào cuối năm 2019 sau tuyên bố (có thể) áp thuế 10% với 300 tỉ USD hàng hóa của Tổng thống Donald Trump.

Những phân tích trên cho thấy, tỉ giá đồng nhân dân tệ đang phản ứng rất nhạy cảm với tình hình chiến sự trong lĩnh vực thương mại. Đồng thời, thị trường hiện nay có xu hướng đánh cược vào sự mất giá của đồng tiền này. Điều tất yếu nào sẽ đến nếu bạn đánh cược một đồng tiền sẽ yếu đi trong khi chính phủ của nước đó bằng mọi cách giữ cho tỉ giá ổn định? Để trả lời câu hỏi này, có lẽ không ai rành hơn ông trùm tài chính George Soros – người từng bán khống đồng bảng Anh và thu về 1 tỉ USD lợi nhuận năm 1992. Nhưng cũng có thể bạn không cần hỏi Soros, hãy hỏi Thống đốc PBOC Chu Tiểu Xuyên hồi năm 2015.

Tương quan giữa tỉ giá USD/CNY và chỉ số đồng USD (Nguồn: MarketWatch)

Năm 2015, đồng USD bất ngờ mạnh lên, trong khi đồng CNY hầu như được duy trì không đổi. Vào đêm trước của phá giá 5% (31.7.2015), đồng USD đã tăng 19,59% trong khi đồng CNY chỉ tăng 1,07% (chênh lệch 18,52 điểm phần trăm/ppt). Thị trường đánh cược rằng PBOC không thể chống chọi được lâu (bằng cách hy sinh dự trữ ngoại tệ), vì thế các hoạt động bán khống đã diễn ra. PBOC cuối cùng đã phải phá giá, ngày 21.8 đồng CNY giảm 4,86%, USD tăng 16,73% (chênh lệch thu hẹp còn 11,87 ppt). Nhưng những biến động sau đó cùng cơn say đầu tư ra bên ngoài khi đồng CNY mạnh đã cuốn bay 1.000 tỉ USD – hoặc gần bằng quy mô GDP của nước Nga ở thời điểm đó. Từ đó, PBOC không bao giờ để chênh lệch giữa đồng CNY và USD vượt quá 10%.

Khi thương chiến nổ ra vào 15.6.2018, mức chênh lệch này là 11,86 ppt – ngang với mức sau điều chỉnh 15.8.2015. Sau đó, PBOC đã can thiệp để mức chênh lệch giảm về 6,79 ppt (10.8.2018) khi mức thuế 200 tỉ USD bị đe dọa và 6,72 ppt (7.12.2018) khi hai bên đạt thỏa thuận đình chiến 90 ngày.

Đến ngày 3.5.2019, khoảng cách này lần đầu vượt qua 10 ppt (CNY tăng 9,43% và USD tăng 19,82%). Nhưng khi thỏa thuận đổ vỡ vào 10.5, thị trường bán khống xuất hiện trở lại, PBOC đã can thiệp để chênh lệch giảm còn 7,5 ppt (12,9% và 20,4%). Đến cuối tháng 7.2019 mức chênh lệch này là 8,63 ppt. Nhưng sau khi Tổng thống Donald Trump đe dọa mức thuế lên 300 tỉ USD và thị trường lại chuẩn bị đánh cược vào đồng CNY rẻ thì PBOC lại can thiệp bằng cách chủ động thay đổi tỉ giá tham chiếu, đưa chênh lệch về mức thấp hơn so với trước khi ông Trump đe dọa: 7,16 ppt.

Dựa trên những phản ứng này, PBOC rõ ràng đang muốn phát đi tín hiệu đến các nhà đầu cơ tài chính hơn là Bộ Tài chính Mỹ: Trung Quốc không muốn lặp lại sai lầm của 2015 – đánh cược vào đồng nhân dân tệ mạnh.

Nhưng rõ ràng Trung Quốc đang trong một tình thế lưỡng nan chính sách điển hình: duy trì đồng tiền mạnh sẽ giữ chân được các nhà đầu tư nước ngoài, nhưng nhiều khả năng phải đánh đổi bằng giảm dự trữ ngoại tệ. Trong khi đó, môi trường bất ổn của thương chiến và đồng nhân dân tệ yếu sẽ dẫn đến sự tháo chạy của luồng vốn.

Tiến sĩ Phạm Sỹ Thành nhận bằng tiến sĩ kinh tế học tại Học viện Kinh tế, Đại học Nam Khai, Thiên Tân, Trung Quốc năm 2008. Ông hiện là Giám đốc Chương trình Nghiên cứu Kinh tế Trung Quốc thuộc VEPR (VCES) - Ảnh: Bảo Zoãn/Nhà Quản Lý

Bài viết: Tiến sĩ Phạm Sỹ Thành
Ảnh: Bảo Zoãn, Shutterstock
Tạp chí Nhà Quản Lý

*Cập nhật: Sáng nay 8.8, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) tiếp tục điều chỉnh tỉ giá tham chiếu của đồng nhân dân tệ lên mức 7,0039 nhân dân tệ đổi một USD - đánh dấu lần đầu tiên trong vòng 11 năm, cơ quan điều hành tiền tệ Trung Quốc để tỉ giá tham chiếu vượt mốc 7,0.