Tương lai Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu khi nhà máy Samsung cuối cùng rời đi

Vào thời hoàng kim, khu phức hợp Samsung tại Huệ Châu, phía bắc đồng bằng châu thổ sông Châu Giang từng là nhà máy lớn nhất tại Trung Quốc của công ty Hàn Quốc này. Nhà máy sản xuất 1/5 lượng điện thoại thông minh được bán tại Trung Quốc vào năm 2011.

Bây giờ, các cửa hàng nhỏ và các nhà cung cấp quanh tổ hợp rộng lớn này, từng là tâm điểm của cộng đồng trong 27 năm qua, đã trở nên yên ắng và một thông báo được dán trên cổng ghi ngày 28.2 cho biết công ty đã ngưng tuyển dụng.

"Thật ra, kể từ tháng Hai sau Tết Âm lịch, nhiều người dân thị trấn gần đó, từ doanh nhân, người bán hàng rong, công nhân, chủ nhà cho thuê tới bảo vệ gần nhà máy điện tử, đã nghe nói và lan truyên tin đồn Samsung sẽ tạm dừng một phần lớn nhà máy sản xuất trong vài tháng tới", Zhong Ming, một người dân địa phương ở độ tuổi 40 cho biết. Ông là người đã chứng kiến sự trỗi dậy của nhà máy Samsung trong vòng ba thập kỷ qua.

Nhà máy Samsung Electronics Huệ Châu là nhà máy sản xuất smartphone cuối cùng của Samsung tại Trung Quốc, sau khi công ty đóng cửa nhà máy Thiên Tân vào tháng 12, đồng thời ngưng sản xuất thiết bị mạng vào đầu năm 2018 tại nhà máy Thẩm Quyến.

Một số công nhân ở Huệ Châu nói rằng họ đã nhận trợ cấp thất nghiệp tự nguyện, trong khi cư dân, công nhân và nhà cung cấp địa phương gần như chấp nhận việc nhà máy đóng cửa.

"Đèn đường ở đây thường được trang trí với các tấm biển quảng cáo bắt mắt của Samsung, nhưng giờ chúng biến mất rồi", Steve Huang, một kỹ sư đã làm việc tại nhà máy này được 17 năm, nói.

Huang rất quan tâm đến sự ổn định của công việc. Số lượng nhân viên nhà máy đã giảm xuống 4.000 từ con số 9.000 nhân viên trong năm 2013. Khi đó Samsung dẫn đầu thị trường smartphone Trung Quốc với 20% thị phần.

Năm ngoái, thị phần của hãng đã giảm xuống chỉ còn 1% trước sự cạnh tranh mạnh mẽ từ các đối thủ Trung Quốc như Huawei, Xiaomi, Oppo. Nhà máy của Samsung ra đời vào ngày 24.8, bốn ngày trước khi quan hệ ngoại giao giữa Trung Quốc và Hàn Quốc được thiết lập, khi gã khổng lồ điện tử này ký một hợp đồng liên doanh với chính quyền thành phố Huệ Châu.

Một năm sau, công ty có vốn đăng ký 32 triệu USD bắt đầu đi vào hoạt động, và kể từ đó đã sản xuất các thiết bị điện tử mới nhất và phổ biến nhất cho Samsung, từ máy nghe đài những năm 1990, máy nghe nhạc MP3 những năm đầu 2000 và smartphone kể từ năm 2007.

Năm 2011, khi doanh số bán smartphone của Samsung đứng đầu thế giới, hai nhà máy ở Huệ Châu và Thiên Tân lần lượt sản xuất và xuất khẩu 70,14 triệu chiếc và 55,64 triệu chiếc điện thoại di động.

"Tháng trước, tôi nghe nói hàng trăm công nhân đã nhận được khoản 10.000 nhân dân tệ tới hơn 100.000 nhân dân tệ (1.400-14.400 USD), tùy vào số năm làm việc và nghỉ việc ở Samsung", theo một chủ nhà trọ địa phương.

"Giá thuê một phòng đơn đã giảm từ 500 nhân dân tệ (72 USD) xuống chỉ còn 200-300 nhân dân tệ nhưng vẫn còn phòng trống".

Samsung Trung Quốc từ chối đưa ra bình luận, mặc dù tuần trước, nhiều bài báo ở Trung Quốc lẫn Hàn Quốc cho biết công ty đã cắt giảm sản xuất và sa thải công nhân ở nhà máy Huệ Châu, trong bối cảnh doanh số điện thoại chậm lại và hãng chuyển dịch nhà máy sang các địa điểm có chi phí thấp hơn ở châu Á.

Trong quý đầu tiên của năm 2019, xuất khẩu smatphone Samsung từ Huệ Châu đã giảm 20,1% so với cùng kỳ năm ngoái, theo dữ liệu của cơ quan hải quan Trung Quốc.

Sự rút lui của Samsung cũng làm dấy lên mối lo ngại lớn hơn về tương lai kinh tế của Trung Quốc và vai trò của nước này trong chuỗi giá trị toàn cầu, đặc biệt là vào thời điểm Mỹ đang tiến hành một cuộc chiến tranh thương mai chống lại Trung Quốc.

Và dù Samsung phải chịu thua vì đã mất thị phần điện thoại thông minh ở Trung Quốc, vì hoạt động tiếp thị và dịch vụ của họ không theo kịp các hãng địa phương, công ty đang đóng cửa các nhà máy ở Trung Quốc nhưng vẫn mở rộng sản xuất ở Việt Nam và Ấn Độ.

Sự dịch chuyển sản xuất từ Trung Quốc đến Đông Nam Á, Ấn Độ và châu Phi, đặc biệt là các ngành thâm dụng lao động và lắp ráp, đã diễn ra trong ít nhất một thập kỷ qua do chi phí lao động gia tăng, thuế cao va tăng trưởng kinh tế chậm lại.

Nhưng quá trình này đã cho thấy những dấu hiệu tăng tốc rõ ràng kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt đầu áp thuế đối với các sản phẩm của Trung Quốc gần một năm trước.

Foxconn, hãng sản xuất linh kiện iPhone và iPad lớn nhất, đang thuê một triệu công nhân tại Trung Quốc. Tuần trước, hãng tuyên bố có thể đáp ứng đủ năng lực sản xuất bên ngoài Trung Quốc, để sản xuất các sản phẩm của Apple cho thị trường Mỹ nếu cần thiết.

Thông báo đó, cùng với kế hoạch của Samsung ra khỏi Trung Quốc và tin tức về các hãng công nghệ Mỹ như Cisco và Oracle lên kế hoạch cắt giảm sản xuất tại Trung Quốc, có thể tác động nghiêm trọng đến sự ổn định kinh tế và việc làm trong nước của Trung Quốc cũng như vị thế của nước này trong nguồn cung toàn cầu chuỗi, theo các nhà phân tích.

"Samsung là doanh nghiệp sản xuất hàng đầu thế giới. Nếu hoạt động sản xuất của hãng bị cắt giảm hoặc rời khỏi Trung Quốc hoàn toàn, có ít nhất 100 nhà máy (của các nhà cung cấp) ở Quảng Đông sẽ đóng cửa", Ông Liu Kaiming, người đứng đầu Viện Quan sát Đương đại, giám sát điều kiện làm việc trong hàng trăm nhà máy ở Trung Quốc, cho biết.

"Họ không thể hoạt động nếu không có nhà máy Huệ Châu của Samsung".

Nhưng luồng thương mại thông thường đã sụt giảm. Thông thường, Trung Quốc nhập khẩu linh kiện từ Hàn Quốc, Nhật Bản và Đài Loan để lắp ráp, sau đó tái xuất khẩu sản phẩm sang thị trường châu Âu và Mỹ.

Theo dữ liệu hải quan của Trung Quốc, nhập khẩu từ Hàn Quốc đã giảm 13,1% trong năm tháng đầu năm 2019, trong khi nhập khẩu từ Nhật Bản giảm 6,7% và từ Đài Loan giảm 6,9%.

Bern Optical, một nhà máy do Hồng Kông đầu tư ở Huệ Châu, chuyên cung cấp kính màn hình cho các sản phẩm của Samsung và Apple, đã buộc phải cắt giảm 8.000 công nhân kể từ tháng 11 do đơn hàng giảm.

Janus, nhà sản xuất linh kiện cơ khí chính xác đặt tại Đông Quan nhận trợ cấp từ chính phủ Quảng Đông, đã báo cáo doanh số sụt giảm 14,25% trong năm ngoái, dẫn đến khoản lỗ ròng 413 triệu USD. Hãng cho biết khách hàng lớn nhất - Samsung, đã ngừng đặt hàng linh kiện từ Janus trong quý IV năm ngoái, dẫn đến sụt giảm đơn đặt hàng cho các bộ phận chính xác của thiết bị điện tử tiêu dùng trị giá 349 triệu USD.

Thay vì sản xuất tại Trung Quốc, Samsung đã mở cơ sở sản xuất điện thoại di động lớn nhất thế giới ở ngoại ô thủ đô New Delhi của Ấn Độ vào năm ngoái.

Nhà máy có khả năng lắp ráp 120 triệu điện thoại thông minh mỗi năm, làm mọi thứ từ các thiết bị cầm tay cấp thấp có giá dưới 100 USD cho tới các mẫu máy cao cấp nhất của hãng, theo công ty.

Đáp lại, chính phủ Trung Quốc đã cố gắng giải quyết khiếu nại của các nhà sản xuất nước ngoài bằng cách hứa hẹn họ sẽ được hoan nghênh và bảo vệ tại Trung Quốc. Bắc Kinh đã gấp rút thông qua luật đầu tư nước ngoài trong năm nay nhằm bảo vệ pháp lý cho sở hữu trí tuệ nước ngoài và cấm chuyển giao công nghệ bắt buộc.

Nước này cũng đang trải thảm đỏ cho các nhà đầu tư tên tuổi như nhà sản xuất ô tô điện Tesla.

Nhà máy mới ở Thượng Hải, được hỗ trợ bởi khoản vay do các ngân hàng Trung Quốc cấp và do Tesla sở hữu độc quyền, dự kiến sẽ bắt đầu sản xuất xe vào cuối năm nay, chỉ một năm sau khi bắt đầu xây dựng.

Dữ liệu chính thức mới nhất của Trung Quốc cho thấy dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đã ổn định phần lớn trong năm tháng đầu năm nay, với mức tăng 3,7% lên 55 tỉ USD. Tuy nhiên, con số này giảm so với mức tăng trưởng hai con số trong năm ngoái.

Trước sự thay đổi của chuỗi cung ứng toàn cầu, Wang Jisi, một chuyên gia về quan hệ Trung-Mỹ, đã viết trên tờ Thời báo Hoàn cầu rằng Trung Quốc phải tránh rơi vào cái bẫy của việc bị cô lập khỏi Mỹ và phần còn lại của thế giới.

Một số người Mỹ muốn nhìn thấy sự tách rời của hai nước về thương mại và công nghệ, nhưng Trung Quốc nên tiếp tục làm việc với các nước, bao gồm cả Mỹ, trong các lĩnh vực thương mại và công nghệ, ông Wang nói.

Đầu tháng này, Bộ Công nghiệp Trung Quốc đã cấp giấy phép 5G cho hãng viễn thông Chin Telecom, China Mobile, China Unicom và China Broadcasting Network Corporation, báo hiệu những khoản đầu tư lớn vào thị trường di động lớn nhất thế giới, trong bối cảnh chiến tranh công nghệ gia tăng với Mỹ.

"Điều này chỉ khả thi về mặt lý thuyết... nhưng sự phát triển thế hệ smartphone tiếp theo và thế hệ viễn thông tiếp theo phải đượ kết nối và tương thích với thế giới", James Yan, giám đốc nghiên cứu tại Counterpoint Technology cho biết.

Nhưng với những người ở Chenjiang gần nhà máy Samsung, con tàu đã rời bến. "Có lẽ tôi sẽ làm việc ở đây cho đến ngày Samsung hoàn toàn rời khỏi Trung Quốc", Huang nói.