Đại dịch COVID-19 buộc thế giới nhìn lại chính sách kinh tế vĩ mô

Kinh tế học vĩ mô bắt đầu vào năm 1936 với việc xuất bản cuốn “Lý thuyết chung về việc làm, lãi suất và tiền bạc” của John Maynard Keynes. Lịch sử tiếp theo của kinh tế học vĩ mô có thể được chia thành ba thời đại. Kỷ nguyên chính sách được dẫn dắt bởi các ý tưởng của Keynes bắt đầu vào những năm 1940. Vào những năm 1970, lý thuyết này đã gặp phải những vấn đề mà nó không thể giải quyết được và do đó, vào những năm 1980, kỷ nguyên tiền tệ, thường gắn liền với công trình của Milton Friedman. Trong những năm 1990 và 2000, các nhà kinh tế đã kết hợp những hiểu biết sâu sắc từ cả hai cách tiếp cận. Nhưng giờ đây, trong đống đổ nát do đại dịch COVID-19 để lại, một kỷ nguyên mới đang bắt đầu. Kỷ nguyên ấy có gì?

Ý tưởng trung tâm của kinh tế học Keynes là quản lý chu kỳ kinh doanh — cách chống lại suy thoái và đảm bảo rằng những người muốn có việc làm đều được làm việc. Nói rộng ra, ý tưởng chủ đạo này đã trở thành mục tiêu cuối cùng của chính sách kinh tế. Không giống như các hình thức lý thuyết kinh tế khác vào đầu thế kỷ 20, chủ nghĩa Keynes dự kiến ​​vai trò to lớn của nhà nước trong việc đạt được mục tiêu đó. Kinh nghiệm của cuộc Đại suy thoái đã thuyết phục những người ủng hộ Keynes rằng nền kinh tế không phải là một cơ quan tự điều chỉnh. Các chính phủ được có thể thâm hụt lớn (tức là chi tiêu nhiều hơn số thuế phải nộp) trong thời kỳ suy thoái để hỗ trợ nền kinh tế, với kỳ vọng rằng họ sẽ trả được khoản nợ trong thời kỳ kinh tế phục hồi.

Mô hình Keynes đã sụp đổ vào những năm 1970. Lạm phát cao liên tục và tỉ lệ thất nghiệp cao trong thập kỷ đó (“lạm phát đình trệ”) đã gây khó khăn cho các nhà kinh tế học chính thống, những người nghĩ rằng hai biến số hầu như luôn chuyển động ngược chiều nhau. Điều này khiến các nhà hoạch định chính sách tin rằng không còn có thể “thoát khỏi suy thoái kinh tế”, như James Callaghan, khi đó là Thủ tướng Anh, đã thừa nhận vào năm 1976.

Friedman đã có một cái nhìn sâu sắc phê phán chủ nghĩa Keynes: nếu các nhà hoạch định chính sách cố gắng kích thích kinh tế nhưng không giải quyết những khiếm khuyết cơ bản sẽ chỉ làm tăng lạm phát mà không làm giảm tỉ lệ thất nghiệp. Và lạm phát cao sau đó có thể kéo dài .

Các nhà hoạch định chính sách phải tìm kiếm cái mới hơn. Những ý tưởng theo chủ nghĩa tiền tệ những năm 1980 đã truyền cảm hứng cho Paul Volcker, khi đó là Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED), rằng có thể đè bẹp lạm phát bằng cách hạn chế cung tiền, mặc dù làm như vậy cũng tạo ra một cuộc suy thoái khiến tỉ lệ thất nghiệp tăng cao. Thực tế, Volcker hiểu nguy cơ có thể xảy ra nhưng sẽ có những thứ khác thay đổi. Nhiều nhà tiền tệ cho rằng các nhà hoạch định chính sách trước họ đã tập trung quá nhiều vào bình đẳng thu nhập và của cải dẫn đến phương hại đến hiệu quả kinh tế. Thay vào đó, họ cần tập trung vào những điều cơ bản - chẳng hạn như lạm phát thấp và ổn định - về lâu dài từ đó sẽ tạo ra các điều kiện khiến mức sống tăng lên.

Những thay đổi được tiết lộ

Trong những năm 1990 và 2000, sự tổng hợp của chủ nghĩa Keynes và chủ nghĩa Friedman đã xuất hiện. Cuối cùng, chính sách "mục tiêu lạm phát linh hoạt" được đề xuất. Mục tiêu trọng tâm của chính sách là đạt được lạm phát thấp và ổn định - mặc dù vẫn có một số dư địa, để trong thời kỳ suy thoái có thể đặt việc làm lên hàng đầu ngay cả khi lạm phát cao một cách khó chịu. Công cụ chủ yếu của quản lý kinh tế là tăng và giảm lãi suất ngắn hạn, hóa ra lại là những yếu tố quyết định tiêu dùng và đầu tư đáng tin cậy hơn cung tiền. Sự độc lập của các ngân hàng trung ương với các chính phủ đảm bảo rằng họ sẽ không rơi vào bẫy lạm phát mà Friedman đã cảnh báo. Chính sách tài khóa, như một cách để quản lý chu kỳ kinh doanh, đã bị gạt sang một bên, một phần vì nó được coi là quá chịu ảnh hưởng của chính trị. Công việc của chính sách tài khóa là giữ cho các khoản nợ công ở mức thấp, và phân phối lại thu nhập theo mức độ và theo cách mà các chính trị gia thấy phù hợp.

Bây giờ có vẻ như mô hình kinh tế ở vị trí thống trị này đã đạt đến giới hạn. Lần đầu tiên nó bắt đầu chao đảo sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2009, khi các nhà hoạch định chính sách phải đối mặt với hai vấn đề lớn. Thứ nhất là mức độ cầu trong nền kinh tế (nói chung là mong muốn chi tiêu tổng hợp so với tổng mong muốn tiết kiệm) dường như đã bị giảm vĩnh viễn bởi cuộc khủng hoảng. Để chống lại suy thoái, các ngân hàng trung ương đã giảm lãi suất và đưa ra các biện pháp nới lỏng định lượng (QE, hoặc in tiền để mua trái phiếu). Nhưng ngay cả với chính sách tiền tệ bất thường, sự phục hồi sau khủng hoảng vẫn chậm và kéo dài. GDP tăng trưởng yếu. Cuối cùng, thị trường lao động bùng nổ nhưng lạm phát vẫn không bị ảnh hưởng. Cuối những năm 2010 là thời điểm tương tự những năm 1970 mới nhưng cũng chống lại những năm 1970 khi lạm phát và thất nghiệp một lần nữa không hoạt động như mong đợi, mặc dù lần này cả hai đều ở mức thấp đáng kinh ngạc.

Điều này đặt ra câu hỏi về cách quản lý nền kinh tế. Các ngân hàng trung ương phải đối mặt với tình huống mà lãi suất cần thiết để tạo ra đủ cầu là dưới 0. Đó là điểm mà họ không thể dễ dàng đạt được, vì nếu các ngân hàng cố gắng tính lãi suất âm, khách hàng có thể chỉ cần rút tiền mặt ra khỏi ngân hàng và nhét xuống đệm. QE là một công cụ chính sách thay thế nhưng hiệu quả của nó gây tranh cãi. Những tranh luận như vậy đã thúc đẩy các chuyên gia suy nghĩ lại. Theo một tài liệu nghiên cứu được xuất bản vào tháng Bảy của Michael Woodford và Yinxi Xie thuộc Đại học Columbia, “các sự kiện trong giai đoạn kể từ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 đã đòi hỏi một sự đánh giá lại đáng kể so với các quan điểm thông thường trước đây, theo đó chỉ riêng chính sách lãi suất ... đủ để duy trì ổn định kinh tế vĩ mô”.

Vấn đề thứ hai sau khủng hoảng tài chính liên quan đến phân phối. Lo ngại rằng “chi phí” của toàn cầu hóa và tự động hóa là thúc đẩy chính trị dân túy, các nhà kinh tế đã đặt câu hỏi chủ nghĩa tư bản gần đây đang hoạt động vì lợi ích của ai. Sự gia tăng rõ ràng về bất bình đẳng ở Mỹ sau năm 1980 đã trở thành trọng tâm của nhiều nghiên cứu kinh tế. Một số lo lắng rằng các công ty lớn đã trở nên quá mạnh.

Một số người cho rằng tăng trưởng kinh tế yếu về cấu trúc và sự phân bổ không hợp lý của thành quả kinh tế có liên quan đến nhau. Người giàu có xu hướng tiết kiệm hơn là chi tiêu, vì vậy nếu tỉ lệ thu nhập của họ tăng lên thì mức tiết kiệm tổng thể sẽ tăng lên. Trong khi đó trên báo chí, các ngân hàng trung ương phải đối mặt với những cáo buộc rằng lãi suất thấp và QE đang làm gia tăng bất bình đẳng bằng cách thúc đẩy giá nhà ở và cổ phiếu.

Tuy nhiên, giới quan sát cũng thấy rõ việc kích cầu kinh tế có thể mang lại lợi ích như thế nào đối với người nghèo, nếu nó khiến tỉ lệ thất nghiệp giảm đủ để tiền lương của những người có thu nhập thấp tăng lên. Ngay trước đại dịch, một phần ngày càng tăng của GDP trên toàn thế giới giàu có đã được tích lũy cho người lao động dưới dạng tiền lương và tiền công. Những lợi ích lớn nhất đối với những người lao động được trả lương thấp. “Chúng tôi đang nghe thấy rất rõ sự phục hồi lâu dài này hiện mang lại lợi ích cho các cộng đồng có thu nhập thấp và trung bình ở mức độ lớn hơn những gì đã được cảm nhận trong nhiều thập kỷ”, Jerome Powell, Chủ tịch FED, cho biết vào tháng 7.2019. Niềm tin ngày càng tăng vào sức mạnh tái phân phối của một nền kinh tế đang bùng nổ làm tăng thêm tầm quan trọng của việc tìm ra các công cụ mới thay thế lãi suất để quản lý chu kỳ kinh doanh.

Vấn đề quay lại

Sau đó, virus corona tấn công. Chuỗi cung ứng và sản xuất đã bị gián đoạn đã khiến giá cả tăng vọt do nguyên liệu thô và thành phẩm khó kiếm hơn. Nhưng tác động lớn hơn của đại dịch đã đến từ phía cầu, khiến kỳ vọng lạm phát và lãi suất trong tương lai sẽ giảm hơn nữa. Mong muốn đầu tư đã giảm xuống, trong khi những người giàu trên khắp thế giới hiện đang tiết kiệm phần lớn thu nhập của họ.

Đại dịch cũng đã bộc lộ và làm nổi bật sự bất bình đẳng trong hệ thống kinh tế. Những người làm công việc văn phòng có thể làm việc tại nhà, nhưng những người lao động “thiết yếu” - tài xế giao hàng, người dọn rác - phải tiếp tục làm việc, và do đó, có nhiều nguy cơ phải “ký hợp đồng” với COVID-19, nhưng vẫn được trả lương thấp. Những người trong các ngành như nhà hàng khách sạn (trẻ, nữ ​​và da màu) đã phải gánh chịu hậu quả của việc mất việc làm.

Ngay cả trước COVID-19, các nhà hoạch định chính sách đã bắt đầu tập trung trở lại vào tác động lớn hơn của sự phá sản và bùng nổ của chu kỳ kinh doanh đối với người nghèo. Nhưng kể từ khi nền kinh tế trải qua một cuộc khủng hoảng gây ảnh hưởng đến những người nghèo khó nhất, một cảm giác cấp bách mới đã xuất hiện. Đó là tìm ra đằng sau sự thay đổi của kinh tế vĩ mô. Tìm ra những cách thức mới để trở lại toàn dụng một lần nữa là ưu tiên hàng đầu của các nhà kinh tế.

Nhưng làm thế nào để thực hiện? Một số người cho rằng COVID-19 đã chứng minh những lo ngại sai lầm rằng các nhà hoạch định chính sách không thể chống lại suy thoái. Cho đến nay, năm nay các nước giàu đã công bố kích thích tài chính trị giá khoảng 4,2 triệu đô la, đủ để đưa thâm hụt của họ lên gần 17% GDP, trong khi bảng cân đối của ngân hàng trung ương đã tăng 10% GDP. Kích thích to lớn này đã xoa dịu thị trường, ngăn chặn các doanh nghiệp sụp đổ và bảo vệ thu nhập hộ gia đình. “Chính sách thực hiện gần đây đưa ra một lời phản bác quan điểm các nhà hoạch định chính sách có thể hết công cụ", Erik Nielsen, kinh tế trưởng toàn cầu của ngân hàng Unicredit bình luận.

Không còn nghi ngờ về việc các nhà hoạch định chính sách đã tìm thấy rất nhiều đòn bẩy, nhưng vẫn còn bất đồng về việc có nên tiếp tục kích thích, ai nên là người thực hiện và tác động sẽ ra sao. Các nhà kinh tế và hoạch định chính sách có thể được chia thành ba trường phái tư tưởng, từ ít nhất đến cực đoan nhất: một trường phái chỉ đơn thuần kêu gọi kích thích mạnh mẽ hơn; một trong đó hướng đến chính sách tài khóa; và một trong đó nói rằng giải pháp là lãi suất âm.

Trường phái đầu tiên, những người ủng hộ nó nói rằng miễn là các ngân hàng trung ương có thể in tiền để mua tài sản, họ sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và lạm phát. Một số nhà kinh tế cho rằng các ngân hàng trung ương phải làm điều này trong phạm vi cần thiết để khôi phục tăng trưởng và đạt được mục tiêu lạm phát của họ. Nếu họ thất bại không phải vì họ hết “đạn” mà vì họ không đủ cố gắng.

Cách đây không lâu, các ngân hàng trung ương đã tuân theo tín điều này, khẳng định rằng họ vẫn có các công cụ để thực hiện công việc của mình. Vào năm 2013, Nhật Bản, quốc gia có nhiều kinh nghiệm hơn bất kỳ nơi nào khác với điều kiện lạm phát siêu thấp, tăng trưởng thấp, đã bổ nhiệm một giám đốc ngân hàng trung ương "tùy ý", Kuroda Haruhiko, lãnh đạo Ngân hàng Trung ương Nhật Bản. Ông đã thành công trong việc gây ra sự bùng nổ việc làm, nhưng lại làm tăng lạm phát thấp hơn những gì đã hứa. Ngay trước đại dịch, Ben Bernanke, cựu chủ tịch FED, đã lập luận trong một bài phát biểu trước Hiệp hội Kinh tế Mỹ rằng tiềm năng mua tài sản mang lại ý nghĩa là chỉ riêng chính sách tiền tệ có thể đủ để chống lại suy thoái.

Nhưng trong những năm gần đây, hầu hết các ngân hàng trung ương đều hướng tới việc khuyến khích chính phủ sử dụng ngân sách để thúc đẩy tăng trưởng. Christine Lagarde đã mở đầu nhiệm kỳ chủ tịch của Ngân hàng Trung ương châu u với lời kêu gọi kích thích tài khóa. Ông Powell gần đây đã cảnh báo Quốc hội không nên sớm rút lại phản ứng tài chính đối với đại dịch. Vào tháng 5, Philip Lowe, thống đốc của Ngân hàng Dự trữ Úc, đã nói với quốc hội Úc rằng “chính sách tài khóa sẽ phải đóng một vai trò quan trọng hơn trong việc quản lý chu kỳ kinh tế so với trước đây”.

Điều đó đặt hầu hết người đứng đầu ngân hàng trung ương vào trường phái tư tưởng thứ hai, vốn dựa vào chính sách tài khóa. Những người theo đuổi trường phái này nghi ngờ rằng việc mua tài sản của ngân hàng trung ương có thể mang lại sự kích thích không giới hạn, hoặc coi việc mua như vậy là nguy hiểm hoặc không công bằng, chẳng hạn, bởi vì việc mua nợ của công ty giữ cho các công ty tồn tại được phép thất bại. Tốt hơn hết là chính phủ nên tăng cường chi tiêu hoặc cắt giảm thuế, trong khi thâm hụt ngân sách làm tăng lượng tiết kiệm do khu vực tư nhân tạo ra. Có nghĩa là phải “chạy" những khoản thâm hụt lớn trong một thời gian dài, điều mà giáo sư Larry Summers của Đại học Harvard đã đề xuất.

Quan điểm này không loại bỏ vai trò của các ngân hàng trung ương, nhưng nó khiến người đứng đầu bị loại bỏ. Họ trở thành những người thực hiện kích thích tài khóa với công việc chính là giữ cho khoản vay công dài hạn thậm chí còn rẻ khi thâm hụt ngân sách tăng cao. Ngân hàng trung ương có thể làm như vậy bằng cách mua trái phiếu trực tiếp hoặc bằng cách chốt lãi suất dài hạn gần bằng 0, như Ngân hàng Trung ương Nhật Bản và Ngân hàng Trung ương Australia hiện đang làm. Theo một báo cáo của Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), một nhóm các ngân hàng trung ương, do chính sách tiền tệ và quản lý nợ của chính phủ, đã trở nên mờ nhạt.

Không phải ai cũng hài lòng về điều này. Vào tháng Sáu, Paul Tucker, trước đây là Phó thống đốc Ngân hàng Trung ương Anh, nói rằng, trước việc ngân hàng mua rất nhiều trái phiếu chính phủ, câu hỏi đặt ra là liệu ngân hàng “hiện đã trở lại thành bộ phận hoạt động của Kho bạc”. Nhưng những người chịu ảnh hưởng của trường phái Keynes, chẳng hạn như Adair Turner, một cựu nhà quản lý tài chính người Anh, muốn tài trợ tiền tệ để kích thích tài khóa trở thành một chính sách được nêu rõ. Ý tưởng này được gọi là “tiền trực thăng”.

Các chương trình kích thích tài khóa lớn đồng nghĩa với việc tỉ lệ nợ công trên GDP đang tăng lên. Tuy nhiên, các nhà kinh tế học không còn đáng tin cậy nữa. Nếu lãi suất vẫn thấp hơn mức tăng trưởng kinh tế danh nghĩa - tức là trước khi điều chỉnh theo lạm phát - thì một nền kinh tế có thể tăng trưởng thoát khỏi nợ nần mà không cần phải thặng dư ngân sách, một quan điểm được Olivier Blanchard thuộc Viện Kinh tế Quốc tế Peterson nhấn mạnh. Một cách lập luận khác là nói rằng các ngân hàng trung ương có thể tiếp tục cấp vốn cho các chính phủ miễn là lạm phát vẫn ở mức thấp, bởi vì cuối cùng viễn cảnh lạm phát buộc các nhà hoạch định chính sách phải tăng lãi suất lên các mức gây tăng chi phí trả nợ.

Với một số người, ý tưởng về việc chuyển hướng tài khóa để kích thích đồng thời chọn ngân hàng trung ương để thực hiện điều đó, giống như “lý thuyết tiền tệ hiện đại”. Đây là một trường phái kinh tế học không chính thống, đã kêu gọi các quốc gia có thể tự in tiền tệ của mình (như Mỹ và Anh) bỏ qua tỉ lệ nợ trên GDP, dựa vào ngân hàng trung ương để ngăn chặn nợ công và tiếp tục chi tiêu thâm hụt cho đến khi thất nghiệp và lạm phát trở lại bình thường.

Trong khi những người ủng hộ lý thuyết tiền tệ hiện đại muốn ngân hàng trung ương cố định lãi suất bằng 0 vĩnh viễn, các nhà kinh tế học chính thống khác lại ủng hộ chính sách tài khóa mở rộng chính xác vì họ muốn lãi suất tăng. Điều này cho phép chính sách tiền tệ lấy lại lực kéo.

Trường phái tư tưởng khác tập trung vào lãi suất âm, là cấp tiến nhất. Trường phái này lo lắng về cách để lãi suất duy trì dưới tốc độ tăng trưởng kinh tế, như ông Blanchard đã quy định. Những người ủng hộ nghi ngờ kích thích tài khóa, cho dù được tài trợ bằng nợ hoặc bằng cách tạo tiền của ngân hàng trung ương, vì cho rằng cả hai đều để lại các hóa đơn cho tương lai.

Một tác dụng phụ của QE là khiến ngân hàng trung ương không thể tăng lãi suất mà không phải trả lãi cho số lượng khổng lồ tiền điện tử mà ngân hàng đã tung ra. Ngân hàng trung ương càng bơm thêm nhiều tiền để mua trái phiếu Chính phủ thì càng nhiều tiền mặt được gửi vào nó. Nếu lãi suất ngắn hạn tăng, hóa đơn “lãi suất dự trữ” của ngân hàng trung ương cũng vậy. Nói cách khác, một ngân hàng trung ương bơm thêm nhiều tiền để kích thích kinh tế, về mặt kinh tế, đang làm điều gì đó tương tự một chính phủ phát hành nợ lãi suất thả nổi. Và các ngân hàng trung ương, cuối cùng, là một phần của chính phủ.

Vì vậy, không có bữa trưa miễn phí. “Tỉ lệ dư nợ của tổng nợ chính phủ càng cao, thì chính phủ càng chịu nhiều biến động về lãi suất ngắn hạn”, ông Gertjan Vlieghe, Ngân hàng Trung ương Anh trong một bài phát biểu gần đây giải thích. Một mối lo ngại nữa là trong những thập kỷ tới, các chính phủ sẽ còn phải đối mặt với nhiều áp lực hơn đối với ngân sách của họ từ chi tiêu cho lương hưu và chăm sóc sức khỏe liên quan đến dân số già, các khoản đầu tư để chống lại biến đổi khí hậu và bất kỳ thảm họa nào nữa trong khuôn khổ của đại dịch COVID-19. Do đó, cách tốt nhất để kích thích nền kinh tế liên tục không phải là tạo ra vô số hóa đơn thanh toán khi tỉ giá tăng trở lại. Đó là lấy lãi suất âm.

Lãi suất ở một số quốc gia đã âm một chút. Lãi suất của Ngân hàng Quốc gia Thụy Sĩ là -0,75%, trong khi một số tỉ giá ở khu vực đồng euro, Nhật Bản và Thụy Điển cũng có màu đỏ. Nhưng những người như giáo sư Kenneth Rogoff (Đại học Harvard) và Willem Buiter (cựu kinh tế trưởng của ngân hàng Citigroup) đưa ra một đề xuất cấp tiến lãi suất là -3% hoặc thấp hơn. Để kích thích chi tiêu và đi vay, những tỉ lệ này sẽ phải lan rộng khắp nền kinh tế: tới thị trường tài chính, tới lãi suất các khoản vay ngân hàng và cả tiền gửi ngân hàng, vốn sẽ cần phải thu hẹp theo thời gian. Điều này sẽ không khuyến khích tiết kiệm — xét cho cùng, trong một nền kinh tế suy thoái, tiết kiệm quá nhiều là vấn đề cơ bản — mặc dù có thể dễ dàng hình dung ra lãi suất âm sẽ gây ra phản ứng dữ dội của chủ nghĩa dân túy.

Nhiều người cũng muốn lấy tiền của họ ra khỏi ngân hàng và nhét nó dưới đệm. Do đó, việc thực hiện những đề xuất này có hiệu quả sẽ đòi hỏi phải cải cách sâu rộng. Có nhiều ý tưởng về cách thực hiện điều này. Phương pháp bạo lực là loại bỏ tiền giấy, ít nhất là tiền giấy mệnh giá cao, khiến việc nắm giữ số lượng lớn tiền mặt vật chất trở nên đắt đỏ và không thực tế. Ông Rogoff gợi ý rằng cuối cùng tiền mặt có thể chỉ tồn tại dưới dạng "những đồng tiền có trọng lượng".

Tỉ giá âm cũng đặt ra nhiều vấn đề cho các ngân hàng và hệ thống tài chính. Trong một bài báo vào năm 2018, Markus Brunnermeier và Yann Koby của Đại học Princeton cho rằng có một “lãi suất đảo ngược” mà thực chất việc cắt giảm lãi suất sẽ ngăn cản hoạt động cho vay của ngân hàng - gây hại cho nền kinh tế hơn là thúc đẩy nó. Các ngân hàng có thể không sẵn sàng cắt giảm lãi suất với người gửi tiền, vì sợ sẽ khiến khách hàng bực bội chuyển tiền gửi của họ sang một ngân hàng đối thủ. Lãi suất âm sâu có thể làm giảm lợi nhuận của các ngân hàng, ngay cả trong nền kinh tế không tiền mặt.

Những quan điểm khác

Tuy nhiên, một số yếu tố có thể khiến nền kinh tế dễ chịu hơn đối với lãi suất âm. Tiền mặt đang giảm - một xu hướng khác gia tăng từ đại dịch. Các ngân hàng ngày càng trở nên ít quan trọng hơn đối với hệ thống tài chính, với việc ngày càng có nhiều trung gian hơn trên thị trường vốn. Ông Buiter lưu ý rằng thị trường vốn không bị ảnh hưởng bởi lập luận "lãi suất đảo ngược". Trong khi đó, các chủ ngân hàng trung ương đang đùa giỡn với ý tưởng tạo ra các loại tiền kỹ thuật số của riêng họ có thể hoạt động giống như tài khoản tiền gửi cho công chúng, cho phép ngân hàng trung ương thanh toán hoặc tính lãi tiền gửi trực tiếp thay vì thông qua hệ thống ngân hàng. Chiến dịch của Joe Biden vào Nhà Trắng bao gồm những ý tưởng tương tự, điều này sẽ cho phép FED trực tiếp phục vụ những người không có tài khoản ngân hàng tư nhân.

Các nhà hoạch định chính sách giờ đây phải cân nhắc những rủi ro để lựa chọn trong thế giới hậu COVID-19: sự can thiệp rộng rãi của ngân hàng trung ương vào thị trường tài sản, sự gia tăng liên tục của nợ công hoặc sự rung chuyển của hệ thống tài chính. Tuy nhiên, ngày càng có nhiều nhà kinh tế lo ngại rằng ngay cả những thay đổi căn bản này vẫn chưa đủ. Họ cho rằng tồn tại những vấn đề sâu sắc hơn mà chỉ có thể giải quyết được bằng cải cách cơ cấu.

Một báo cáo mới của Atif Mian (Đại học Princeton), Ludwig Straub (Đại học Harvard) và Amir Sufi (Đại học Chicago) mở rộng ý tưởng rằng bất bình đẳng làm giảm nhu cầu từ nền kinh tế. Các nhà nghiên cứu cho rằng bất bình đẳng tạo ra nhu cầu kích thích kinh tế, cuối cùng kích thích sẽ tạo ra bất bình đẳng hơn. Điều này là do gói kích thích khiến các nền kinh tế mắc nợ nhiều hơn, hoặc vì lãi suất thấp khuyến khích các hộ gia đình, doanh nghiệp vay, hoặc vì chính phủ đã thâm hụt. Nợ cả nhà nước và tư nhân đều chuyển thu nhập sang các nhà đầu tư giàu có sở hữu khoản nợ, do đó làm giảm nhu cầu và lãi suất vẫn tiếp tục tăng.

Các xu hướng thực tế trong những thập kỷ gần đây về bất bình đẳng cao hơn, tỉ lệ nợ trên GDP cao hơn và lãi suất thấp hơn do đó củng cố lẫn nhau. Các tác giả cho rằng việc thoát khỏi bẫy “đòi hỏi phải xem xét các chính sách kinh tế vĩ mô ít tiêu chuẩn hơn, chẳng hạn như các chính sách tập trung vào phân phối lại hoặc các chính sách làm giảm các nguồn cơ cấu gây ra bất bình đẳng cao”. Một trong những “nguồn cơ cấu gây ra bất bình đẳng cao” này có thể là thiếu khả năng cạnh tranh.

Một báo cáo mới của Anna Stansbury và Summers (cũng thuộc Đại học Harvard) bác bỏ quan điểm đó và thay vào đó đổ lỗi cho sự suy giảm khả năng thương lượng của người lao động trên thị trường. Theo các tác giả, điều này có thể giải thích tất cả các xu hướng kinh tế Mỹ: sự sụt giảm (cho đến giữa những năm 2010) trong tỉ trọng thu nhập của người lao động, giảm tỉ lệ thất nghiệp và lạm phát, và lợi nhuận doanh nghiệp cao. Họ gợi ý rằng các chủ doanh nghiệp có thể tiết kiệm nhiều hơn so với người lao động, do đó, khi thu nhập doanh nghiệp tăng lên, tổng tiết kiệm cũng tăng theo.

Bà Stansbury và ông Summers ủng hộ các chính sách như củng cố các liên đoàn lao động hoặc thúc đẩy “các thỏa thuận quản trị doanh nghiệp nhằm tăng cường quyền lực của người lao động”. Họ cho rằng những chính sách như vậy “cần được xem xét cẩn thận trước những rủi ro có thể xảy ra của việc gia tăng tỉ lệ thất nghiệp”. Các ý tưởng tăng cường quyền lực của người lao động với tư cách cá nhân có thể hứa hẹn hơn. Một là củng cố mạng lưới an toàn, nhằm tăng cường khả năng thương lượng của người lao động và khả năng thoát khỏi những thỏa thuận làm việc kém hấp dẫn.

Trong một cuốn sách gần đây Martin Sandbu, nhà báo phụ trách chuyên mục của Financial Times, gợi ý rằng hãy thay thế các khoản phụ cấp thu nhập miễn thuế bằng các khoản thu nhập cơ bản nhỏ. Một ý tưởng khác là tăng cường thực thi luật việc làm hiện hành, hiện còn yếu ở nhiều nước giàu. Quy định chặt chẽ hơn về sáp nhập và mua lại, để ngăn chặn hình thành các công ty độc quyền mới cũng sẽ hữu ích.

Tất cả những ý tưởng mới này giờ đây sẽ cạnh tranh để giành được không gian trong một môi trường chính trị dễ thay đổi đột ngột hơn. Ai có thể tưởng tượng được, chỉ sáu tháng trước, hàng chục triệu công nhân trên khắp châu u sẽ được trả lương bằng các chương trình cao cấp do chính phủ tài trợ, hoặc bảy trong mười người Mỹ mất việc làm trong cuộc suy thoái sẽ kiếm từ việc bảo hiểm thất nghiệp thanh toán nhiều hơn cả từ công việc trước đó của họ. Do có các gói cứu trợ hàng loạt, “vai trò của nhà nước trong nền kinh tế có thể sẽ lớn hơn đáng kể,” Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) nhận định.

Nói về một cuộc cách mạng

Nhiều nhà kinh tế muốn sự can thiệp này của nhà nước, nhưng nó có những rủi ro rõ ràng. Các chính phủ vốn đã gánh những khoản nợ lớn cho rằng thâm hụt ngân sách là điều tồi tệ và sự độc lập của ngân hàng trung ương không quan trọng. Điều đó cuối cùng có thể dẫn đến lạm phát cao. Cải cách khu vực tài chính có thể phản tác dụng. Việc tái phân phối lớn hơn có thể đẩy nền kinh tế ra khỏi cuộc vui theo cách mà ông Sufi, bà Stansbury và các đồng nghiệp của họ mô tả - nhưng thuế cao cũng có thể không khuyến khích việc làm, doanh nghiệp và đổi mới.

Suy nghĩ lại về kinh tế học là một cơ hội. Hiện nay đã có sự đồng thuận ngày càng tăng rằng thị trường lao động thắt chặt có thể mang lại cho người lao động nhiều quyền thương lượng hơn mà không cần phải mở rộng quá trình phân phối lại. Việc đánh giá lại nợ công có thể dẫn tới sự cần thiết đầu tư công xanh để chống lại biến đổi khí hậu. Và các chính phủ có thể mở ra một kỷ nguyên tài chính mới, bao gồm nhiều đổi mới hơn như trung gian tài chính rẻ hơn và có lẽ là một chính sách tiền tệ không bị ràng buộc bởi sự hiện diện của tiền mặt. Điều rõ ràng là mô hình kinh tế cũ đang có vẻ “mệt mỏi”. Bằng cách này hay cách khác, sự thay đổi đang đến.

Theo Economist