Kinh tế tuần hoàn – Trụ cột của tăng trưởng xanh và phát triển bền vững tại Việt Nam

Sự kiện quy tụ hơn 200 đại biểu gồm các chuyên gia, nhà khoa học, đại diện các Bộ, ngành, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực năng lượng, môi trường, sản xuất xanh cùng đông đảo phóng viên báo chí trung ương và địa phương.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, GS.TS. Lê Văn Lợi - Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam khẳng định: “Kinh tế tuần hoàn không chỉ là một khái niệm thời thượng mà là kiến trúc phát triển mới của Việt Nam trong chuyển đổi kép – chuyển đổi số, chuyển đổi xanh. Đây là con đường tất yếu để chúng ta giảm phụ thuộc tài nguyên, cắt giảm phát thải, nâng hiệu suất sử dụng năng lượng và vật liệu, đồng thời mở ra thị trường, việc làm và chuỗi giá trị mới mang tính bền vững”. 

Quyết định số 222/QĐ-TTg ngày 23/01/2025 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 là bước đi chiến lược cụ thể hóa các mục tiêu trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Chiến lược tăng trưởng xanh và Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu. Diễn đàn vì vậy không chỉ là nơi trao đổi học thuật mà còn là nhịp cầu kết nối chính sách – doanh nghiệp – tri thức – hành động, góp phần hình thành hệ sinh thái tuần hoàn toàn diện tại Việt Nam.

Theo TS. Lại Văn Mạnh - Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trên thế giới hiện có hơn 40 quốc gia đã ban hành lộ trình kinh tế tuần hoàn. Một số quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản đã xây dựng Luật Kinh tế tuần hoàn.

Tại Việt Nam, khung pháp lý về kinh tế tuần hoàn cũng tương đối đầy đủ. Kinh tế tuần hoàn được khuyến khích phát triển trong pháp luật bảo vệ môi trưởng. Cụ thể, tại Điều 140, Nghị định 08/2022/NĐ-CP quy định Nhà nước ưu tiên đần tư, nghiên cứu khoa học, phát tiểu ứng dụng, chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực, cung cấp nền tảng chia sẻ thông tin, dữ liệu về kinh tế tuần hoàn; Ưu đãi, hỗ trợ về bảo vệ môi trường (Thuế, phí, đât đai, vốn, tín dụng xanh, trái phiếu xanh…).

Đồng thời khuyến khích các hoạt động phát triển kinh tế tuần hoàn như: Nghiên cứu, phát triển công nghệ; Phát triển các mô hình liên kết, chia sẻ việc sử đụng tuần hoàn sản phẩm và chất thải; Thành lập tổ hợp tác, hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, liên minh tái chế; Cộng sinh công nghiệp; Phát triển thị trường tái sử dụng sản phẩm thải bỏ, tái chế…

Mới đây, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định 222/QĐ-TTg ngày 23/01/2025 phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn đến năm 2035. Đây là bước đi chiến lược cụ thể hóa các mục tiêu trong Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Chiến lược tăng trưởng xanh và Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu.

Tại Diễn đàn, các chuyên gia tập trung phân tích lộ trình triển khai Kế hoạch hành động quốc gia, nhấn mạnh vai trò của Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) trong quản lý tài nguyên và chất thải.

Với lĩnh vực nông nghiệp, các tham luận đề cập hướng tiếp cận “phát triển dựa vào nội lực”, khai thác 150 triệu tấn phụ phẩm nông nghiệp mỗi năm để hình thành các chu trình giá trị khép kín, kết hợp công nghệ sinh học và tri thức bản địa, hướng tới nông nghiệp carbon thấp và sinh thái bền vững.

Ở lĩnh vực đô thị, các tham luận phân tích thực trạng quản lý chất thải sinh hoạt và mô hình thử nghiệm các đô thị, đề xuất các giải pháp phân loại rác tại nguồn, mở rộng ủ compost và phát triển chuỗi tái chế nhựa địa phương nhằm tăng tỷ lệ tuần hoàn và giảm phát thải khí nhà kính. 

TS. Nguyễn Thị Hạnh Tiên - Khoa Công nghệ Sinh học, Hoá học và Kỹ thuật Môi trường, Đại học Phenikaa cho biết, đến 70% chất thải rắn sinh hoạt hiện nay vẫn được xử lý bằng chôn lấp, gây lãng phí tài nguyên và phát thải khí nhà kính. Việt Nam có gần 300 lò đốt rác, nhưng đa số quy mô nhỏ, chưa đạt chuẩn, dẫn tới nguy cơ ô nhiễm thứ cấp. Theo TS. Nguyễn Thị Hạnh Tiên, giải pháp cốt lõi là tổ chức phân loại rác tại nguồn như một yêu cầu bắt buộc; đồng thời phát triển hệ sinh thái tái chế gắn với trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR).

Trọng tâm của phát triển và chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn chính là các doanh nghiệp. Họ hiện phải vượt qua các rào cản hiện hữu – từ chi phí đầu tư công nghệ, quy định về pháp lý, đến hạn chế trong nhận thức và thị trường sản phẩm tái chế. Từ góc độ doanh nghiệp, các tham luận cũng đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện cơ chế tài chính xanh, ưu đãi thuế và thúc đẩy đổi mới mô hình kinh doanh tuần hoàn. 

Các đại biểu tham dự Diễn đàn cũng thống nhất nhận định rằng kinh tế tuần hoàn là trụ cột của mô hình tăng trưởng xanh, song để đi vào thực tiễn cần sự kết hợp chặt chẽ giữa thể chế – công nghệ – thị trường – hành vi xã hội. Nhiều tham luận cũng đề xuất xây dựng khung đo lường chỉ số tuần hoàn quốc gia, hình thành mạng lưới đổi mới sáng tạo xanh, và thiết lập cơ chế tài chính – đầu tư xanh cho doanh nghiệp chuyển đổi mô hình sản xuất, đặc biệt trong các lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp chế biến và đô thị xanh.