Bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề: Yêu cầu cấp thiết từ góc nhìn pháp lý

Nhằm góp phần làm rõ các vấn đề pháp lý liên quan đến phát triển nông sản và làng nghề xanh, mới đây tại TP.HCM, Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế (IMRIC) phối hợp với Viện Nghiên cứu Chính sách pháp luật và Kinh tế hội nhập (IRLIE), Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam cùng các câu lạc bộ chuyên môn tổ chức tọa đàm khoa học “Pháp lý – nền tảng bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề xanh” lần I. Đây là hoạt động mở đầu cho chuỗi chương trình trong mạng lưới tư vấn pháp lý cho doanh nghiệp, hợp tác xã, trang trại và làng nghề nông nghiệp tại Việt Nam.

Tọa đàm có sự tham dự và đóng góp chuyên môn sâu sắc của các chuyên gia đầu ngành như TS. Trịnh Minh Anh – Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Liên ngành Hội nhập kinh tế quốc tế; TS. Bùi Đặng Dũng – nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính – Ngân sách Quốc hội; TS. Hà Ngọc Anh – nguyên Phó Trưởng Ban Dân vận Trung ương; TS. Nguyễn Như Chính – Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam; PGS.TS. Phan Thị Hồng Xuân – Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội và Nhân văn, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam – Đông Nam Á TP.HCM… cùng nhiều nhà khoa học, doanh nghiệp, đại diện các làng nghề, nông trại trên cả nước.

Các đại biểu đã tập trung thảo luận sâu về vấn nạn xâm phạm thương hiệu nông sản, hành vi làm giả, làm nhái nhãn hiệu sản phẩm OCOP, làng nghề đang diễn ra ngày càng tinh vi, gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của các chủ thể sản xuất chân chính và sức cạnh tranh của nông sản Việt trên thị trường trong và ngoài nước. Một trong những nguyên nhân cốt lõi là do hệ thống pháp luật hiện hành, đặc biệt trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ và bảo hộ thương hiệu, còn thiếu đồng bộ và chưa theo kịp thực tiễn chuyển động nhanh của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

Theo các chuyên gia, nông nghiệp xanh không chỉ là khái niệm sinh thái, mà đã trở thành chiến lược phát triển của nhiều quốc gia. Tại Việt Nam, các nghị quyết trọng điểm như Nghị quyết 19-NQ/TW (2022) của Trung ương Đảng, Quyết định 150/QĐ-TTg (2022) của Thủ tướng Chính phủ, đều khẳng định định hướng phát triển nông nghiệp gắn với nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, sinh thái, gắn với thị trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, một hệ thống nông nghiệp xanh muốn vận hành hiệu quả, không thể thiếu hành lang pháp lý bảo vệ toàn diện, đặc biệt trong khâu xây dựng, phát triển và định danh thương hiệu sản phẩm.

Các diễn giả dẫn chứng: hiện cả nước có khoảng 5.411 làng nghề và làng có nghề, thu hút hơn 11 triệu lao động, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi giá trị nông nghiệp – nông thôn. Tuy nhiên, tỷ lệ sản phẩm làng nghề được đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu chứng nhận vẫn còn thấp. Việc chưa quan tâm đúng mức đến công cụ pháp lý này khiến nhiều sản phẩm nông nghiệp, đặc biệt là sản phẩm OCOP, dễ bị xâm phạm quyền lợi trong thương mại và hội nhập.

Pháp luật sở hữu trí tuệ hiện hành không có cơ chế riêng cho việc đăng ký sản phẩm nông nghiệp, làng nghề OCOP, mà áp dụng chung theo ba hình thức: nhãn hiệu hàng hóa, tên thương mại và chỉ dẫn địa lý. Do đó, việc nâng cao nhận thức pháp lý, chủ động đăng ký và bảo vệ thương hiệu chính là biện pháp “tự vệ mềm” hữu hiệu cho nông dân, doanh nghiệp nông nghiệp trong thời đại số.

Theo Thạc sĩ Trần Quốc Duy – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường – Truyền thông Quốc tế, Chánh Văn phòng Hiệp hội Trang trại và Doanh nghiệp Nông nghiệp Việt Nam: “Thương hiệu nông sản – làng nghề xanh không đơn thuần nằm ở bao bì hay mã QR, mà là biểu tượng của trách nhiệm, đạo đức và tri thức. Đó là giá trị được vun đắp qua từng mùa vụ, thể hiện cam kết của người nông dân với người tiêu dùng”. Tư tưởng này mở ra một cách tiếp cận mới về thương hiệu – không chỉ là công cụ tiếp thị, mà còn là bản sắc và tài sản tinh thần cần được bảo hộ nghiêm túc.

Tiến sĩ Trần Anh Tuấn – nguyên Phó Trưởng Ban Phong trào, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cũng chia sẻ: “Hiện nay, nhiều doanh nghiệp nhỏ vẫn chưa được trang bị đầy đủ kiến thức về quyền sở hữu trí tuệ, chỉ dẫn địa lý hay các biện pháp pháp lý hiện đại như blockchain, khiến thương hiệu dễ bị xâm phạm mà không biết cách bảo vệ”. Đây chính là “khoảng trống” đáng báo động trong quá trình chuyển đổi xanh và chuyển đổi số, khi mà các rủi ro pháp lý ngày càng hiện hữu dưới những hình thức tinh vi.

Một đại diện doanh nghiệp nông nghiệp hữu cơ tại tọa đàm chia sẻ trường hợp điển hình: “Chúng tôi từng bị đạo nhái bao bì ngay trên thị trường nội địa. Mất gần 6 tháng làm việc với cơ quan chức năng, mới thu hồi được sản phẩm vi phạm. Tuy nhiên, tổn thất về uy tín là điều không thể đong đếm bằng con số”.

Câu chuyện của ông Hồ Văn Tứ – Giám đốc Hợp tác xã Trầm hương Long Phụng (Khánh Hòa) – cũng minh chứng rõ nét: “Điều khó nhất không phải là sản xuất sạch, mà là xây dựng thương hiệu đúng hướng. Ban đầu, tôi gần như đơn độc, nhưng nhờ kết nối với hiệp hội và các cố vấn pháp lý, trang trại nay đã có thương hiệu riêng”. Trường hợp này cho thấy, bên cạnh năng lực sản xuất, yếu tố kết nối cộng đồng và hiểu biết pháp lý chính là đòn bẩy giúp doanh nghiệp nhỏ phát triển bền vững.

Bên cạnh vai trò bảo hộ, pháp lý còn phải đồng hành với xu hướng chuyển đổi xanh và chuyển đổi số trong nông nghiệp. Các diễn giả đặc biệt nhấn mạnh vai trò của Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cũng như Nghị quyết 193/2025/QH15 về cơ chế thí điểm tháo gỡ vướng mắc trong quá trình thực thi đổi mới sáng tạo, đã và đang mở ra cơ hội to lớn cho nông nghiệp thông minh, nông nghiệp công nghệ cao, làng nghề xanh.

Mô hình nhà máy thông minh, chuỗi sản xuất nông nghiệp tuần hoàn, ứng dụng blockchain trong truy xuất nguồn gốc, AI trong dự báo mùa vụ… đều cần một nền tảng pháp lý vững chắc để thử nghiệm, điều chỉnh và nhân rộng. Chính vì vậy, tọa đàm lần này không chỉ dừng lại ở việc phản ánh thực trạng, mà còn là nơi kết nối tri thức – thực tiễn, góp phần hình thành những khuyến nghị chính sách, hành động cụ thể nhằm đưa pháp luật đi vào đời sống của từng nông trại, từng làng nghề, từng sản phẩm.

Không chỉ giới hạn trong phạm vi chuyên môn, tọa đàm đã thu hút đông đảo sự quan tâm của cộng đồng doanh nhân, báo chí, truyền thông và chính quyền địa phương. Các đại biểu cùng nhau chia sẻ những khái niệm và nội hàm mới về nông nghiệp, nông dân, nông thôn trong thời đại đô thị hóa, biến đổi khí hậu và chuyển đổi số. Trong đó, việc gắn pháp luật với phát triển bền vững, lấy nông dân làm trung tâm, lấy công nghệ làm công cụ, lấy thương hiệu làm tài sản là định hướng xuyên suốt.

Tọa đàm cũng là dịp để tri ân các đơn vị đồng hành, khẳng định vai trò của sự kết nối liên ngành giữa khoa học – công nghệ – pháp lý – truyền thông trong kiến tạo một hệ sinh thái nông nghiệp xanh, hiện đại và hội nhập.

Tọa đàm khoa học “Pháp lý – nền tảng bảo vệ thương hiệu nông sản, làng nghề xanh” là bước đi quan trọng, góp phần nâng cao nhận thức, kết nối trí tuệ và thúc đẩy hành động cụ thể trong công cuộc phát triển nông nghiệp bền vững tại Việt Nam. Pháp lý không chỉ là rào chắn bảo vệ, mà còn là cầu nối phát triển – nơi thương hiệu được gìn giữ, tài sản được khẳng định và giá trị được lan tỏa.