Ngành Hải quan “tinh - gọn - mạnh” - Chuyên nghiệp và hiệu quả trong quản lý nhà nước

Bộ Tài chính vừa ban hành Quyết định số 2019/QĐ-BTC sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 382/QĐ-BTC ngày 26-2, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Hải quan.

Theo đó, khoản 4 điều 3 được sửa đổi, bổ sung như sau: Cục trưởng Cục Hải quan có quyền quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của các chi cục thuộc cục, sau khi có ý kiến của Bộ Tài chính; đồng thời quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức (nếu có) của các ban thuộc cục và các đơn vị trực thuộc chi cục.

Để đảm bảo tiến độ và hiệu quả của việc tổ chức lại ngành hải quan, Ban cán sự Đảng của Bộ Tài chính đã chủ động thông qua chủ trương cùng danh sách nhân sự chủ chốt cho các Hải quan khu vực.

Việc lựa chọn nhân sự được thực hiện kỹ lưỡng, bảo đảm tính chuyên nghiệp, năng lực quản lý và sự phù hợp với yêu cầu đặc thù của từng vùng, từng lĩnh vực.

Được biết, hiện tại, Bộ Tài chính đang chờ công bố chính thức theo kế hoạch chung của toàn hệ thống chính trị nhằm bảo đảm sự đồng bộ và tính ổn định trong tổ chức bộ máy mới.

Song song với việc tổ chức lại bộ máy, Bộ Tài chính cũng đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động hải quan, hướng tới mục tiêu xây dựng một ngành hải quan hiện đại, minh bạch và chuyên nghiệp, tạo thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp, thúc đẩy phát triển kinh tế.

Việc Bộ Tài chính tổ chức lại ngành hải quan thành 20 Hải quan khu vực theo Quyết định số 2019/BTC ngày 11/6/2025 là bước tiến quan trọng, thể hiện sự quyết tâm thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về xây dựng bộ máy “tinh - gọn - mạnh”, phù hợp mô hình chính quyền 2 cấp, vùng, khu vực.

Ban cán sự Đảng Bộ Tài chính thông qua chủ trương và nhân sự cho các khu vực cũng góp phần bảo đảm sự ổn định, chuyên nghiệp và hiệu quả trong hoạt động quản lý nhà nước. Đây cũng là hành động phù hợp với thông lệ quốc tế, đặc biệt trong quản lý lĩnh vực hàng không có nhiều đặc thù, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn mới.

Đáng chú ý, theo quyết định mới, Chi cục Hải quan khu vực II (Cục Hải quan TP.HCM cũ) không còn quản lý sân bay Tân Sơn Nhất, sân bay Long Thành và Hải quan chuyển phát nhanh tại TP.HCM. Thay vào đó, các đơn vị này được chuyển về địa bàn quản lý của Chi cục Hải quan khu vực XV.

Bên cạnh đó, một số chi cục có phạm vi quản lý được thu gọn để phù hợp với việc sáp nhập và điều chỉnh địa giới hành chính theo chủ trương của Chính phủ. Một số chi cục cũng thay đổi trụ sở chính để phù hợp với địa bàn mới.

Trước đó, từ ngày 15-3, Cục Hải quan TP.HCM đã được đổi tên thành Chi cục Hải quan khu vực II, cùng với hàng loạt thay đổi tên gọi tại các chi cục trực thuộc. Trong đó, Chi cục Hải quan cửa khẩu quốc tế sân bay Tân Sơn Nhất được đổi thành Hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất.

Khu vực hàng không là nơi có tốc độ thông quan nhanh, lượng hành khách và hàng hóa lớn, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chức năng.

Hải quan khu vực hàng không do Bộ Tài chính thành lập sẽ tập trung nguồn lực chuyên môn, ứng dụng công nghệ hiện đại để kiểm soát chặt chẽ, hạn chế rủi ro, gian lận thương mại, buôn lậu đồng thời không làm ảnh hưởng đến dòng chảy thương mại và hành khách.

Các chuyên gia đánh giá việc quản lý Hải quan tại Sân bay Tân Sơn Nhất và Long Thành được giao cho một đơn vị chuyên trách sẽ tăng cường quản lý chuyên sâu tại khu vực hàng không.

Quyết định trên được đánh giá là đúng thời điểm, phù hợp thông lệ quốc tế và đảm bảo an ninh quốc gia.

Trong các loại hình cửa khẩu, khu vực hàng không luôn được xem là vùng trọng điểm đặc biệt, với tốc độ thông quan cực nhanh, sản lượng hàng hóa có giá trị cao, cùng với lượng hành khách liên tục biến động theo thời gian thực. Đồng thời, đây cũng là nơi tiềm ẩn nhiều nguy cơ xâm nhập các loại hình buôn lậu tinh vi, rửa tiền, vận chuyển hàng hóa phi mậu dịch hoặc các yếu tố nhạy cảm về an ninh quốc gia.

Trong bối cảnh đó, việc Bộ Tài chính quyết định tổ chức mô hình Hải quan khu vực hàng không chuyên biệt và tập trung không chỉ là một bước đi kỹ thuật tổ chức, mà thực chất là một lựa chọn mang tính chiến lược quốc gia - để củng cố năng lực phòng ngừa rủi ro, chủ động kiểm soát luồng vận chuyển hàng hóa và hành khách xuyên biên giới, trong khi vẫn duy trì sự thông suốt và thuận lợi thương mại ở mức cao nhất có thể.

Đặc biệt, trong trường hợp khu vực phía Nam, việc để một đầu mối Hải quan khu vực (khu vực XV) phụ trách đồng thời cả sân bay Tân Sơn Nhất và sân bay Long Thành là một mô hình không chỉ tối ưu về tổ chức, mà còn bắt kịp hoàn toàn với thông lệ quốc tế.

Điển hình tại nhiều quốc gia trên thế giới, các sân bay lớn nằm trong cùng vùng kinh tế đều được quản lý bởi một đơn vị Hải quan thống nhất, nhằm đảm bảo sự liên thông dữ liệu, phân bổ nguồn lực linh hoạt và kiểm soát tập trung, ví dụ như: Cục Hải quan Incheon (Hàn Quốc) quản lý đồng thời sân bay Incheon và Gimpo; Hải quan Changi (Singapore) bao phủ toàn bộ hệ sinh thái cảng hàng không quốc tế với nhiều nhà ga, trung tâm logistics; Khu vực Thâm Quyến – Quảng Châu – Hồng Kông (Trung Quốc) được thiết kế theo mô hình “đa cửa khẩu – một vùng giám sát liên thông”.

Việc Bộ Tài chính lựa chọn một đầu mối kiểm soát cho hai sân bay lớn nhất phía Nam - cũng chính là hai đầu mối xuất nhập cảnh trọng yếu quốc gia – thể hiện tầm nhìn chiến lược rất rõ nét, trong đó sự quyết đoán, đúng thời điểm của người đứng đầu Bộ Tài chính đóng vai trò then chốt. Triển khai ngay trước thời điểm Long Thành bước vào vận hành thử nghiệm từ năm 2026, quyết định này giúp:

• Chủ động kết nối dữ liệu giữa hai sân bay ngay từ đầu;   

• Duy trì ổn định tổ chức, nhân sự trong giai đoạn chuyển tiếp;  

• Ngăn ngừa các khoảng trống pháp lý, tổ chức có thể bị lợi dụng.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, đây không chỉ là phương án tổ chức hành chính, mà là quyết sách bảo vệ chủ quyền mềm về kinh tế và an ninh hàng không, thể hiện tinh thần “quản trị có dự liệu” – một trong những điểm sáng nổi bật trong tư duy cải cách của Bộ Tài chính năm 2025.