Tăng thuế thuốc lá: Bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy tăng trưởng bền vững

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động. Đồng thời, chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước. 

Nhằm cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe, kinh tế và phát triển bền vững, cũng như thảo luận về vai trò quan trọng của chính sách thuế trong kiểm soát thuốc lá, ngày 3/6 tại Hà Nội, Cục Báo chí (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) phối hợp Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề “Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững” cho đối tượng đại biểu là phóng viên và biên tập viên các cơ quan báo chí trên cả nước.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Ths. Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) cho biết, trong thời gian qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã chỉ đạo các cơ quan báo chí truyền thông thông tin nhiều về nội dung có liên quan đến tác hại của thuốc lá, thuế đối với thuốc lá. 

“Theo thống kê của chúng tôi, từ ngày 01/01/2025 - 31/5/2025 đã có 11.327 tin, bài của các cơ quan báo chí thông tin về nội dung này, riêng về nội dung thuế đối với thuốc lá có 1.537 tin, bài; nội dung tác hại của thuốc lá có 2.003 tin, bài; nội dung Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững có 709 tin, bài các cơ quan báo chí thông tin rất đa dạng như đăng tải các bài phân tích, Infograpphic, phỏng vấn chuyên gia, tọa đàm, chương trình phát thanh, chương trình truyền hình, qua đó nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá, khuyến khích người dân từ bỏ thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Các cơ quan báo chí thông tin nhiều như: Đài Truyền hình Việt Nam, Báo sức khỏe và Đời sống, Báo Nhân dân, Báo Pháp luật Việt Nam, Báo Thanh niên, Báo Tuổi trẻ, Báo Lao động…” - Ths. Đặng Khắc Lợi thông tin.

Trong thời gian qua, mặc dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021, mức giảm này vẫn còn khiêm tốn. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN. 

Một trong những nguyên nhân chính là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp. Năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của nước ta chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%), và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN - thấp hơn nhiều so với các quốc gia như Thái Lan (78.6%), Philippines (71.3%), Singapore (67.5%).

Chính vì thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam cũng ở mức thấp. Theo báo cáo của WHO, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0.9 USD/bao. Với mức giá này, giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất, trong số 19 nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương. Điều tra về giá bán lẻ thuốc lá do Trường Đại học Y tế Công cộng và Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện năm 2023 cho thấy, trên thị trường có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao 20 điếu, có nhiều nhãn hiệu chỉ có mức giá 7.000 đồng đến 8.000 đồng/bao 20 điếu. Với mức giá thuốc lá bán lẻ thấp như vậy, người có thu nhập thấp và người mới hút, kể cả trẻ em và trẻ vị thành niên rất dễ tiếp cận với thuốc lá. 

Tăng thuế thuốc lá đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả và ít tốn kém nhất để giảm sử dụng thuốc lá, đặc biệt là ngăn ngừa thanh thiếu niên hút thuốc. Biện pháp này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng bệnh tật, và tử vong mà còn giúp tăng nguồn thu từ thuế thuốc lá cho ngân sách, để tái đầu tư vào các ưu tiên của đất nước.

Theo TS. Angela Pratt - Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá. WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối thêm vào mức thuế theo tỷ lệ hiện có. Mức thuế tuyệt đối nên được áp ở mức khởi điểm 5.000 đồng/bao thuốc vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh mức thuế tỷ lệ hiện hành, để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

TS. Angela Pratt kêu gọi các nhà lập pháp hãy hành động thật mạnh mẽ vì sức khỏe và sự phát triển của Việt Nam. Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.

“Chúng ta rất cần những hành động mạnh mẽ, quyết liệt bởi ở thời điểm hiện tại, Việt Nam chưa đi đúng hướng để đạt được mục tiệu quốc gia về giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030. Đáng báo động hơn, số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang tăng trở lại. 

Mức thuế cao sẽ khuyến khích những người hút thuốc bỏ thuốc và ngăn cản những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc. Thuế thuốc lá giống như một loại vắc xin – bằng cách ngăn cản những người trẻ tuổi bắt đầu hút thuốc, họ sẽ được bảo vệ suốt đời khỏi các nguy cơ về sức khỏe do thuốc lá gây ra. Nói cách khác, tăng thuế thuốc lá là đầu tư cho tương lai” - TS. Angela Pratt khẳng định.

Phương án khuyến nghị của WHO sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam và nữ sẽ xuống dưới 36% và 1,0% tương ứng vào năm 2030, qua đó sẽ đạt được các mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá Việt Nam. Phương án này, sẽ làm giảm đáng kể tổng số người hút thuốc, ước tính giảm khoảng 696.000 người vào năm 2030 so với năm 2020. Đồng thời, giúp tăng doanh thu thuế thêm 29.000 tỷ đồng vào năm 2030 so với năm 2020.