Thành viên Hội đồng Quản trị độc lập: Quy định pháp luật và thực tiễn tại Việt Nam

Thành viên HĐQT độc lập đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp, bảo vệ quyền lợi của cổ đông, đặc biệt là cổ đông nhỏ lẻ, và đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động kinh doanh. Các thành viên này không chỉ thực hiện chức năng giám sát mà còn cung cấp những quan điểm khách quan, độc lập trong việc ra quyết định chiến lược, giúp giảm thiểu xung đột lợi ích và rủi ro quản trị.

Vai trò của họ càng trở nên quan trọng hơn khi thị trường tài chính Việt Nam đang hội nhập sâu rộng với thế giới, nơi quản trị công ty và minh bạch thông tin trở thành yêu cầu tất yếu để thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước.

Tại Việt Nam, khung pháp lý về thành viên HĐQT độc lập đã được thiết lập thông qua các văn bản pháp luật như: Luật Doanh nghiệp 2020: Đề cao vai trò của HĐQT trong giám sát và điều hành công ty, trong đó có quy định về sự hiện diện của thành viên độc lập trong cơ cấu HĐQT tại các công ty đại chúng; Nghị định 71/2017/NĐ-CP: Quy định cụ thể, công ty đại chúng phải có ít nhất một phần ba (1/3) tổng số thành viên HĐQT là thành viên độc lập. Điều kiện trở thành thành viên độc lập bao gồm không có quan hệ lợi ích kinh tế, gia đình, hay quan hệ nhân sự với công ty, cổ đông lớn hoặc các bên liên quan; Thông tư 96/2020/TT-BTC: Hướng dẫn các quy định chi tiết về nghĩa vụ và trách nhiệm của thành viên HĐQT độc lập trong báo cáo và giám sát.

Những quy định này giúp thiết lập nền tảng pháp lý nhằm đảm bảo sự khách quan, độc lập trong hoạt động quản trị doanh nghiệp, đồng thời tạo niềm tin cho cổ đông và nhà đầu tư.

Mặc dù quy định đã rõ ràng, việc tìm kiếm và bổ nhiệm thành viên HĐQT độc lập tại Việt Nam gặp nhiều khó khăn. Ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Công ty Chứng khoán SSI, từng nhận định: "Rất khó tìm thành viên HĐQT có khả năng nói lên tiếng nói độc lập”. Điều này phản ánh thực trạng thiếu hụt nhân sự có đủ năng lực và độc lập để đảm nhận vai trò này.

Ngoài ra, vai trò của thành viên HĐQT độc lập trong nhiều doanh nghiệp còn mờ nhạt. Bà Nguyễn Thị Nguyệt Anh, chuyên gia về Quản trị công ty từ IFC, cho rằng: "Hầu hết các công ty có vấn đề trên thị trường đều gặp trục trặc trong quản trị công ty". Điều này cho thấy, dù có sự hiện diện của thành viên độc lập, nhưng nếu họ không thực sự phát huy vai trò giám sát và tư vấn, hiệu quả quản trị sẽ không được cải thiện.

Theo các chuyên gia, một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là văn hóa doanh nghiệp tại Việt Nam, nơi mà sự độc lập và phản biện trong HĐQT chưa được khuyến khích mạnh mẽ. Bên cạnh đó, thị trường lao động thiếu hụt những cá nhân có đủ trình độ, kinh nghiệm và tính độc lập để đảm nhận vai trò thành viên HĐQT độc lập.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức đúng vai trò chiến lược của thành viên độc lập, dẫn đến việc bổ nhiệm mang tính đối phó với quy định pháp luật. Các chương trình đào tạo chuyên sâu về quản trị công ty, đặc biệt là vai trò của thành viên độc lập, còn rất ít tại Việt Nam.

Để khắc phục, cần tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực quản trị doanh nghiệp. Đồng thời, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của thành viên HĐQT độc lập trong việc thúc đẩy minh bạch và hiệu quả kinh doanh. Việc áp dụng các thông lệ quốc tế về quản trị công ty cũng sẽ hỗ trợ nâng cao chất lượng HĐQT và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Có thể thấy, thành viên HĐQT độc lập là nhân tố quan trọng giúp nâng cao chất lượng quản trị doanh nghiệp tại Việt Nam. Mặc dù khung pháp lý đã được thiết lập, việc thực thi trong thực tiễn vẫn đối mặt với nhiều rào cản. Để tối ưu hóa vai trò của thành viên HĐQT độc lập, cần có sự chung tay từ cả cơ quan quản lý, doanh nghiệp và các tổ chức đào tạo, nhằm đưa quản trị doanh nghiệp tại Việt Nam tiệm cận với chuẩn mực quốc tế.