Thấy gì qua việc Heineken tạm dừng nhà máy tại Quảng Nam ?

Ngày 24/6 vừa qua, Công ty TNHH Nhà máy Bia Heineken Việt Nam gửi thông báo đến UBND tỉnh Quảng Nam, Ban quản lý các Khu kinh tế và Khu công nghiệp tỉnh Quảng Nam thông báo tạm dừng hoạt động Nhà máy bia Heineken Quảng Nam (trên thực tế nhà máy đã tạm dừng từ 12/6/2024).

Lý do tạm dừng theo thông báo là do “Nền kinh tế tổng thể bao gồm cả ngành bia đã phải đối mặt với nhiều thách thức do suy thoái kinh tế dẫn đến sự sụt giảm niềm tin của người tiêu dùng và mô hình tiêu dùng”.

Đi sâu tìm hiểu hoạt động ngành bia rượu cũng như những điều chỉnh của pháp luật với ngành này sẽ làm rõ được những “thách thức” mà thông báo của Heineken nêu bật là gì, và đó có phải là nguyên nhân chính dẫn đến sự việc này hay không.

Lợi nhuận khủng nhưng sụt giảm sâu

Công ty TNHH Nhà máy Bia Heineken Việt Nam là liên doanh giữa Heineken và Tổng Công ty Thương mại Sài Gòn. Công ty đã đầu tư hơn 1,1 tỷ đôla Mỹ vào thị trường Việt Nam, bắt đầu hoạt động từ 1991, hiện có 6 nhà máy tạo công ăn việc làm cho khoảng 3000 người lao động.

Theo thống kê thì lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ, thị trường bia Việt Nam chứng kiến mức sụt giảm hai con số vào năm 2023 và tiếp tục giảm ở mức trung bình một con số từ đầu năm 2024 đến nay.

Thời trước dịch Covid-19, Nhà máy bia Heineken Quảng Nam bình quân mỗi năm đóng góp cho ngân sách tỉnh Quảng Nam từ 1000 đến 1200 tỷ đồng. Nhưng khoản đóng góp khổng lồ này liên tục sụt giảm vài năm gần đây. Tính riêng ba tháng đầu năm 2024, khoản đóng góp ngân sách cho tỉnh của Heineken Quảng Nam chỉ còn 20 tỷ đồng (nguồn: báo Tiền Phong).

“Nồng độ cồn bằng 0” gây ảnh hưởng lớn

Từ năm 2019, Việt Nam áp dụng Nghị định 100/2019/NĐ-CP quy định người lái xe có nồng độ cồn dưới 0,4 miligram/1 lít khí thở (gần như bằng 0) mới không bị xử phạt (mức phạt khá nặng) khiến tình trạng tiêu thụ rượu bia giảm mạnh.

“Không có cầu thì không có cung”, quy luật thị trường này áp rất sát vào ngành rượu bia. Bên cạnh nền kinh tế sụt giảm khiến thu nhập người dân giảm, công tác tuyên truyền chống uống rượu bia khi lái xe được đẩy mạnh, việc lo ngại bị xử phạt là lý do chính khiến người dân hạn chế uống bia, dẫn đến doanh thu ngành rượu bia sụt giảm khó lường.

Cụ thể, doanh thu cả năm 2023 của các doanh nghiệp ngành bia sụt giảm 11% xuống gần 45.700 tỷ đồng. Lợi nhuận sau thuế lao dốc mạnh hơn với tốc độ giảm hơn 23%, còn chưa tới 5.100 tỷ đồng. Theo lãnh đạo các doanh nghiệp, có nhiều nguyên nhân khiến sản lượng tiêu thụ bia giảm mạnh, cùng với đó là lợi nhuận đi xuống

“Tối ưu hóa” mới là lý do chính

Như đã nêu ở trên, thị trường sụt giảm nhưng Nhà máy bia Heineken Quảng Nam vẫn đem lại lợi nhuận (dù ít ỏi), vẫn đủ khả năng đóng góp cho ngân sách tỉnh.

Do đó theo tôi doanh thu sụt giảm không phải lý do chính để Heineken ra quyết định tạm dừng nhà máy. Sau hơn ba mươi năm kinh doanh tại Việt Nam, họ đã rút ra chiến lược kinh doanh của mình: không đầu tư dàn trải mà tập trung vào việc nâng cấp các nhà máy ở mức tối ưu.

Điều này thể hiện rõ tại Thông báo ngày 24/6: “Quyết định này cũng phù hợp với tham vọng và trách nhiệm của Việt Nam và Heineken Việt Nam trong việc hướng tới mục tiêu không phát thải carbon trong hoạt động sản xuất, chúng tôi cần tiếp tục tối ưu hoá với ít nhà máy hơn nhưng mỗi nhà máy lớn hơn về quy mô”. 

Với những phân tích trên, chúng ta đã rõ: luật pháp (cụ thể là Nghị định 100) không phải là lý do chính khiến nhà đầu tư nước ngoài hạn chế hoạt động của mình trong trường hợp này. Lý do chủ yếu là sự linh động và uyển chuyển trong kinh doanh của họ thôi, đơn giản là như thế.

* Tác giả là Trưởng Văn phòng luật sư Đông Du  (Đoàn Luật sư TP. Hồ Chí Minh)