Kiến nghị các giải pháp xử lý chất thải chăn nuôi, giảm thiểu ô nhiễm môi trường

Đây là nội dung được thảo luận trong Hội thảo “Xử lý chất thải chăn nuôi: Thực trạng và giải pháp” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phối hợp với Hội Chăn nuôi Việt Nam tổ chức sáng ngày 12/12 tại Hà Nội. Chương trình nhằm mục đích chia sẻ, thảo luận và kiến nghị các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong chăn nuôi, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững. 

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Phạm Ngọc Linh – Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam nhận định, trong những năm gần đây, ngành chăn nuôi đã phát triển rất mạnh cả về số lượng và quy mô, tuy nhiên việc chăn nuôi nhỏ lẻ trong các nông hộ, việc thiếu quy hoạch nhất là tại các vùng đông dân cư gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường khá nghiêm trọng. Ô nhiễm môi trường do chăn nuôi có nhiều dạng và gây ra những ảnh hưởng đến môi trường sống của con người, kể cả sức khỏe của gia súc, gia cầm, gây ra những nguy cơ về dịch bệnh.

Do đó, cần phải có những nhìn nhận, đánh giá về sự ảnh hưởng của chất thải trong chăn nuôi với môi trường sống. Nông dân, các nhà khoa học đã đưa ra nhiều giải pháp giúp khắc phục vấn đề về môi trường trong chăn nuôi, nhiều giải pháp áp dụng các công nghệ mới. Tuy nhiên vẫn cần có những giải pháp đồng bộ hơn, bao gồm nhận thức, quy hoạch, ứng dụng công nghệ để đáp ứng được các xu hướng sản xuất xanh, kinh tế tuần hoàn, góp phần thực hiện đường hướng phát triển kinh tế tuần hoàn của Việt Nam.  

Tham luận tại Hội thảo, PGS.TS  Bùi Hữu Đoàn – Học viện Nông nghiệp Việt Nam chia sẻ: “Theo Luật Chăn nuôi 2018, Chăn nuôi là một ngành kinh tế - kỹ thuật, chuyển thức ăn có nguồn gốc thực vật thành sản phẩm động vật. Đó là một quá trình rất tốn kém.”

Một nghiên cứu toàn cầu được công bố trên tạp chí An ninh lương thực toàn cầu, FAO đã ước tính các tỷ lệ chuyển đổi thức ăn khác nhau, có tính đến sự đa dạng của nguyên liệu thức ăn được vật nuôi tiêu thụ.Theo Mottet, A. (2017; 2022), ở cấp độ toàn cầu, động vật nhai lại cần 133 kg chất khô cho mỗi kg protein, trong khi động vật dạ dày đơn cần 30 kg. Tuy nhiên, khi chỉ xem xét thức ăn ăn được cho con người, động vật nhai lại cần 5,9 kg thức ăn để tạo ra 1 kg protein động vật, trong khi động vật dạ dày đơn cần 15,8 kg. 

Khi chỉ xét đến thịt, động vật nhai lại tiêu thụ trung bình 2,8 kg thức ăn cho con người trên mỗi kg thịt sản xuất được, trong khi động vật dạ dày đơn cần 3,2. Cuối cùng, khi tính đến hàm lượng protein trong thức ăn, động vật nhai lại cần trung bình 0,6 kg protein thực vật ăn được để tạo ra 1 kg protein động vật trong khi dạ dày đơn cần 2. Điều đó có nghĩa là, động vật nhai lại đóng góp tích cực vào việc cung cấp protein ăn được cho con người ở cấp độ toàn cầu.

Chuyển hoá thức ăn (chủ yếu là thực vật) thành sản phẩm động vật: thịt, trứng sữa là một quá trình rất tốn kém. Trong chăn nuôi hiện đại, hiệu suất của quá trình đó là khoảng 70%, chăn nuôi quảng canh chỉ là 30%, có nghĩa là 30 - 70% thức ăn đã không thành  thịt trứng sữa mà thải ra môi trường, gây ô nhiễm mà con người cần phải quản lý.

Theo PGS.TS Bùi Hữu Đoàn, hầu hết các nhà chăn nuôi mới chỉ chú ý đến xử lý chất thải chăn nuôi, trong khi đây mới chỉ là nội dung thứ ba trong quản lý chất thải, còn 2 nội dung quan trọng khác là quy hoạch, xây dựng chuồng trại tốt; vệ sinh tốt thì chưa được chú ý đúng mức. Sử dụng máy sàng tách phân thế hệ mới đang là một trong những giải pháp tốt, một mặt giảm tải các chất hữu cơ đổ vào các hầm biogas, mặt khác, sẽ thu được một lượng phân đáng kể để sản xuất phân bón hữu cơ, giảm ô nhiễm môi trường, tăng thu nhập cho nông hộ.

Theo TS. Nguyễn Thế Hinh – Ban Quản lý các dự án Nông nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: “Ở nhiều nước phát triển, các trang trại chăn nuôi thường sử dụng rất ít nước để hạn chế tối đa sự phát sinh các chất thải lỏng. Các trang trại chăn nuôi lợn thịt ở Đan Mạch hầu như không sử dụng nước để tắm lợn và làm vệ sinh chuồng trại trong suốt lứa nuôi. Lợn được nuôi trên chuồng sàn có khe thoáng để phân và nước tiểu thải ra sẽ rơi xuống hệ thống bể chứa ở dưới sàn chuồng. Chất thải lỏng bao gồm nước tiểu và phân lỏng được phép sử dụng xe bồn vận chuyển ra đồng để bón cho cây trồng.”

Một số quy định cụ thể áp dụng cho việc sử dụng chất thải lỏng bón cho cây trồng như không được vận chuyển chất thải từ các trang trại có dịch bệnh, chỉ được bón cho cây lâm nghiệp, cây công nghiệp, không được bón cho các cây rau quả sử dụng làm thức ăn cho người, khi bón cho đồng cỏ thì phải có thời gian cách ly trước khi cho gia súc ăn, … một số thiết bị bơm phân lỏng vào đất để làm phân bón được khuyến khích sử dụng để giảm ô nhiễm mùi. 

Do chăn nuôi sử dụng ít nước nên nhiều trang trại chăn nuôi ở các nước phát triển cũng không tránh khỏi mùi hôi phát sinh trong quá trình chăn nuôi, đặc biệt do sử dụng các công nghệ chăn nuôi tiết kiệm nước. Tuy nhiên, do thiết kế chuồng trại có hệ thống thông khí tốt nên các chất thải khí gây hại cho sức khỏe con người và vật nuôi được nhanh chóng phát tán. Nhiều trang trại chăn nuôi lợn, bò ở Đan Mạch, Áo và một số nước phát triển khác có mùi hôi trong trang trại nặng hơn các trang trại ở Việt Nam khá nhiều nhưng đa số là mùi hôi của vật nuôi, ít gây hại cho sức khỏe. 

Trong khuôn khổ Hội thảo còn nhận thêm nhiều ý kiến, đề xuất giải pháp khác về: Xử lý mùi trong chăn nuôi; quản lý chất thải chăn nuôi; phân bón hữu cơ trong nông nghiệp tuần hoàn; chất thải nhựa; xử lý quản lý đầu vào trong canh tác hữu cơ; thách thức của các hộ nghèo trong việc dùng phân hữu cơ; giải pháp xử lý chất thải cho các hộ chăn nuôi nhỏ, lẻ, hộ nghèo; việc thực hiện Thông tư số 12/2021/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc hướng dẫn việc thu gom, xử lý chất thải chăn nuôi, phụ phẩm nông nghiệp tái sử dụng cho mục đích khác....