Du lịch cộng đồng: Góc nhìn của chuyên gia Viện Phát triển Du lịch châu Á

Quảng Bình là một trong những ít địa phương triển khai du lịch cộng đồng từ nhiều năm qua và đem lại hiệu quả. Đặc biệt, làng du lịch cộng đồng Tân Hóa - Quảng Bình được bình chọn là “Làng du lịch tốt nhất thế giới”...

Mô hình du lịch cộng đồng được triển khai đầu tiên tại Quảng Bình là homestay Chày Lập, xã Phúc Trạch, huyện Bố Trạch. Mô hình này được sự giúp đỡ của tổ chức hợp tác quốc tế Đức (GIZ). Tổ chức này tập huấn cho người dân địa phương thực hiện, sau đó giao quyền quản lý cho thôn. Bước đầu hoạt động còn gặp nhiều khó khăn, nhưng là mốc khởi điểm cho các mô hình sau phát triển và hoàn thiện hơn. Sau đó, một loạt mô hình du lịch cộng đồng (DLCĐ) xuất hiện ngày càng nhiều trong khu vực các xã thuộc vùng đệm Di sản Thiên nhiên thế giới Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng.

Những mô hình này đã nắm bắt nhu cầu thực tiễn, có chính sách chiến lược phát triển, chiến lược marketing hoàn thiện hơn nên đã gặt hái được những kết quả đáng ghi nhận. Nằm trong khung cảnh thiên nhiên làng quê yên bình, dễ dàng tổ chức nhiều hoạt động sinh thái trong Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, có tính kết nối cao với các cơ sở lưu trú khác nhằm trao đổi khách.

Du khách sẽ được trải nghiệm những hoạt động sản xuất cùng người dân địa phương như: chăn vịt, cưỡi trâu, cắt lúa, thu hoạch vụ mùa, trò chuyện, tìm hiểu về văn hóa bản địa với người dân địa phương. Mỗi người dân ở đây là một sứ giả, cùng với vốn hiểu biết về Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng sẽ níu chân du khách khi đến tìm hiểu và khám phá cảnh đẹp Quảng Bình.

Bản Rum Ho, xã Kim Thuỷ, huyện Lệ Thuỷ là một bản nhỏ cách trung tâm thành phố Đồng Hới (tỉnh Quảng Bình) hơn 2 tiếng chạy ô tô. Bản chỉ có hơn 100 hộ dân, hầu hết là người đồng bào dân tộc Bru – Vân Kiều, cuộc sống phụ thuộc vào khai thác lâm sản và chăn nuôi nhỏ. Nằm giữa rừng nên bản Rum Ho vẫn chưa được tiếp cận với lưới điện quốc gia. Đến nơi đây, du khách sẽ ấn tượng với khung cảnh đại ngàn xanh ngắt và những con suối trong veo. Đặc biệt, thác Dương Cầm thuộc Khu dự trữ thiên nhiên Động Châu – Khe Nước Trong là điểm nhấn thu hút du khách tới đây bởi vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ.

Hiện tại, đồng bào Bru – Vân Kiều tại bản Rum Ho vừa đưa vào vận hành hai homestay với nhiều dịch vụ hấp dẫn như ẩm thực mang đậm bản sắc dân tộc Bru – Vân Kiều, ngâm chân thảo dược, tắm suối, bắt cá suối, làm bánh Ayơh…

Các homestay mới đang trở thành mô hình mẫu cho nhiều hộ lân cận học hỏi và phát triển thêm, từ đó dần hình thành một “hệ sinh thái du lịch” với các sản phẩm du lịch bền vững.

Du lịch cộng đồng bản Rum Ho không chỉ cung cấp các trải nghiệm du lịch độc đáo mà còn góp phần thúc đẩy phát triển du lịch xanh cho Quảng Bình, đồng thời tạo sinh kế ổn định lâu dài cho người dân và góp phần bảo tồn đa dạng sinh học cho khu vực này.

Tân Hóa là một thung lũng nằm lọt thỏm giữa bốn bề núi đá vôi. Dòng Rào Nan khởi nguồn từ vùng núi giáp biên giới Việt-Lào, chảy ngầm khoảng gần 3km vào hang Rục thuộc xã Trung Hóa rồi chảy về hạ nguồn tại xã Tân Hóa. Hễ cứ mùa mưa đến, những dòng nước cuồn cuộn từ thượng nguồn đổ về nơi này. Những lối thoát cuối các hang động không đủ sức để tháo nước, khiến cho vùng đất Tân Hóa lại ngập chìm trong nước lũ, kéo dài nhiều ngày liền.

Tân Hóa trở thành “rốn lũ” khi mỗi mùa mưa đến, tất cả những ngôi nhà nơi đây đều ngập chìm trong biển nước. Người dân Tân Hóa đã quen với cuộc sống của những ngày mưa lũ, quen với cái khổ. Từ một làng quê quanh năm đối diện với khó khăn, mưa lũ, chật vật mưu sinh dưới những lèn núi đá vôi, Tân Hóa bắt đầu tham gia vào hoạt động du lịch của Oxalis.

Những người nông dân quanh năm chỉ biết đến ruộng ngô, nuôi bò hay ngược ngàn khai thác gỗ, nay đã tham gia các khóa tập huấn, đào tạo để trở thành đầu bếp, trợ lý giám sát an toàn và nhân viên khuân vác phục vụ khách du lịch trong các tour khám phá Tú Làn của những ngày ngập chìm trong dòng nước bạc.

Việc du khách của các tour khám phá Tú Làn cùng trải nghiệm dịch vụ ăn tối tại nhà dân đi kèm các sản phẩm du lịch thích ứng với thời tiết đã mang đến việc làm, nguồn thu nhập cho người dân địa phương. Một cộng đồng làm du lịch dần được hình thành.

Như những nương ngô lại tốt tươi sau mỗi bận lũ rút, sau những chật vật của thiên tai, đói nghèo, vùng “rốn lũ” Tân Hóa đã thực sự hồi sinh mạnh mẽ. Rất nhiều thanh niên, trụ cột ở Tân Hóa đã bỏ xứ để mưu sinh, rời xa vùng quê “trời hành cơn lụt mỗi năm”. Thực tế này đã gợi mở ý tưởng về mô hình du lịch trải nghiệm cuộc sống mùa lụt ở Tân Hóa, cũng là hướng phát triển kinh tế mới rất triển vọng của vùng đất này với sự đồng hành hỗ trợ của Oxalis và chính quyền địa phương.

Mỗi mùa lũ lụt đổ về, người dân Tân Hóa phải tìm lối thoát lên núi để tránh lũ, và họ thường mất hết tài sản khi nước lũ cuốn trôi mọi thứ. Sau cơn lũ lịch sử năm 2010, người dân nơi đây đã tạo ra mô hình nhà nổi độc đáo. Mỗi ngôi nhà rộng khoảng 20m2, được xây dựng bằng gỗ hoặc tôn và có hệ thống thùng phuy được gắn chặt bên dưới, giúp cho ngôi nhà có thể nổi lên khi nước lũ dâng cao.

Những căn nhà nổi này đã trở thành nơi trú ẩn an toàn cho người dân và tài sản của họ trước sức mạnh của lũ lớn. Những căn nhà nổi ở Tân Hóa không chỉ là tài sản, mà còn là một đặc điểm độc đáo của vùng này.

Khách du lịch đến Tân Hóa có thể trải nghiệm cuộc sống mùa lũ như người dân bản địa, thả lưới, câu cá, chèo thuyền kayak vượt qua lũ, khám phá hang động, ngắm cảnh quan mùa lụt và tận hưởng những món ăn đặc trưng. Cùng với đó, công ty du lịch Oxalis vừa phối hợp với Sở Du lịch Quảng Bình để đưa khu nghỉ dưỡng Tú Làn Lodge và tour lái xe địa hình ATV khám phá rừng lim Tân Hóa vào hoạt động, tạo ra những sản phẩm du lịch mới, hấp dẫn cho du khách.

Tân Hoá, với mô hình nhà nổi và các hoạt động du lịch độc đáo, đã trở thành một điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn trải nghiệm cuộc sống mùa lũ và khám phá vẻ đẹp thiên nhiên của vùng đất này. Không chỉ là một nơi trú ẩn an toàn trong mùa lũ, Tân Hoá đã biến những khó khăn thành cơ hội phát triển và làm mới mình thông qua du lịch. Điều quan trọng hơn, cộng đồng địa phương đã nhận thức được vai trò quan trọng của bảo vệ tài nguyên rừng, môi trường và chống biến đổi khí hậu. Đây là bước đầu tiên để đảm bảo cuộc sống bền vững và phát triển cho Tân Hóa trong tương lai.

Bà Đinh Thanh Loan, Phó Chủ tịch Du lịch Cộng đồng Việt Nam, Chuyên gia Viện phát triển Du lịch Châu Á đưa ra ý kiến: “Du lịch cộng đồng ở Quảng Bình đang có những bước đi riêng, gây dấu ấn trong lòng du khách. Tuy nhiên, bản chất cốt lõi của du lịch cộng đồng thuộc về chính cộng đồng cư dân bản địa, bản sắc văn hóa và ý thức cộng đồng trong người dân”

Theo bà Loan, cộng đồng là phải đoàn kết và đi lên từ nội lực, tôn trọng tuyệt đối văn hóa bản địa, không đưa cái bên ngoài vào, phục hồi nguyên trạng thiên nhiên môi trường xung quanh. Rồi mới cùng cộng đồng kiến tạo nên sản phẩm tour du lịch, mà nguyên liệu ở đây chính là hơi thở cuộc sống, sinh hoạt, lao động canh tác hàng ngày của nguòi dân bản địa. Rồi mới gắn kết chọn lọc khách hàng với mục tiêu đến với vùng đất với tư duy: “sự hài lòng của du khách sánh ngang với sự hài lòng của cộng đồng”.

Những du khách tôn trọng tuyệt đối ngôi làng, văn hóa bản địa và thiên nhiên môi trường mới được đón đến để cùng trải nghiệm, hưởng thụ cao về văn hóa, thiên nhiên…Rồi cùng cộng đồng xây dựng tích hợp thêm các giá trị về nông sản, đặc sản, OCOP địa phương kèm với các ngành nghề thủ công truyền thống vốn có, đời sống tinh thần văn hóa phong phú của họ.

Qua đó, hướng đến việc bồi đắp, phục hồi cả môi trường văn hóa và môi trường thiên nhiên, rồi gia tăng phúc lợi xã hội cho cộng đồng, nhằm đạt mục tiêu chỉ số hạnh phúc cho cả cộng đồng.

Theo Phó Chủ tịch Du lịch Cộng đồng Việt Nam: “Những người kết nối cộng đồng và du khách phải tôn trọng cộng đồng tuyệt đối, không được lấn át cộng đồng, mà sẽ giúp cộng đồng kết nối du khách, tham gia thêm các giá trị như xây dựng thương hiệu, hỗ trợ đầu ra của nông sản và các sản phẩm thủ công truyền thống…”.

Bà Loan cũng cho biết thêm, du lịch cộng đồng, là một hình thức du lịch hướng đến trao quyền cho cộng đồng quản lý phát triển du lịch nhằm đạt được nguyện vọng quyền lợi cộng đồng, bao gồm phát triển bền vững về kinh tế, xã hội và môi trường.

Do đó, du lịch cộng đồng không chỉ liên quan đến sự hợp tác đôi bên cùng có lợi giữa các đơn vị kinh doanh du lịch và cộng đồng. Mà ở đó còn liên quan đến hỗ trợ của cộng đồng (bên trong và bên ngoài) đối với các đơn vị kinh doanh du lịch nhỏ. Đồng thời, cam kết cung cấp hỗ trợ cho các dự án cộng đồng nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống.

Du lịch cộng đồng trao quyền cho cộng đồng địa phương xác định và bảo đảm tương lai kinh tế-xã hội của họ thông qua những lợi ích thu được từ dịch vụ trong các hoạt động; bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa; thúc đẩy sự bình đẳng cùng có lợi trong mối quan hệ giữa chủ nhà và khách tham quan. Du lịch cộng đồng, thường phục vụ cho thị trường ngách như du lịch mạo hiểm, du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, du lịch nông nghiệp… S ử dụng các sản phẩm và dịch vụ địa phương, mang lại lợi ích kinh tế khi tham gia vào du lịch.