Mô hình kinh tế chia sẻ: Thay đổi tư duy và cách thức quản lý nhà nước cho phù hợp với xu thế kinh tế số

Ngày 12/8/2019, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 999/QĐ-TTg phê duyệt Đề án thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ. Nhằm góp phần đánh giá tình hình kết quả 4 năm triển khai thực hiện các giải pháp, nhiệm vụ thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ đã được nêu tại Quyết định, cũng như thảo luận về các vấn đề đang nổi lên trong bối cảnh mới hiện nay, từ đó đề xuất kiến nghị giải pháp tiếp tục thúc đẩy mô hình kinh tế chia sẻ trong thời gian tới, sáng ngày 10/11 tại Hà Nội, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đã tổ chức Hội thảo “Mô hình kinh tế chia sẻ: Hiện trạng và đề xuất kiến nghị”.

Phát biểu tại hội thảo, TS. Lương Văn Khôi – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương cho biết, sự phát triển của kinh tế chia sẻ là tất yếu, phù hợp với xu thế phát triển của công nghệ thông tin hiện đại và có nhiều tác động tích cực tới nền kinh tế. Vì vậy, cần ủng hộ và thích ứng với xu thế phát triển mới của mô hình kinh doanh này trong điều kiện phát triển rất nhanh của công nghệ số trên thế giới.

Kinh tế chia sẻ là một mô hình kinh doanh mới nhưng không phải là một bộ phận tách rời hoặc một thành phần kinh tế riêng rẽ trong nền kinh tế. Do đó, không cần thiết phải có các chính sách riêng biệt cho hình thức kinh doanh này. Tuy nhiên cần thay đổi tư duy và cách thức quản lý nhà nước cho phù hợp với xu thế kinh tế số và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Thực tế, trong lĩnh vực vận tải, việc áp dụng mô hình kinh tế chia sẻ chưa đúng đối tượng dẫn đến sự phát triển ồ ạt của các phương tiện vận tải trong khi chưa chuẩn bị đầy đủ hành lang pháp lý cũng như công cụ để quản lý dẫn đến phá vỡ quy hoạch vận tải của các địa phương, thất thu thuế, tạo ra tình trạng bất bình đẳng giữa các chủ thể tham gia kinh doanh vận tải; từ đó, làm cho hoạt động này nảy sinh nhiều biến tướng theo hướng tiêu cực.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Công Hùng – Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam, Chủ tịch Hiệp hội Taxi Hà Nội cho hay, các doanh nghiệp vận tải thuộc Hiệp hội taxi Hà Nội đã đưa ứng dụng công nghệ vào hoạt động để quản lý và kết nối và đạt được nhiều kết quả. Đó là giúp nâng cao hiệu quả quản lý, đem đến sự thuận tiện cho hành khách, tăng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp.

Từ khi Uber tham gia thị trường vận tải với định danh là một nền tảng kết nối vận tải, đến nay ở Việt Nam đã có rất nhiều những ứng dụng đặt xe tương tự như Uber: Grab, Be, Gojek, Dichung, Fastgo… phương châm ban đầu là thu hút các cá nhân có xe ô tô nhàn rỗi tham gia hoạt động vận tải.

Tuy nhiên, ông Hùng cũng cho rằng, hoạt động kinh tế chia sẻ trong lĩnh vực vận tải sau một thời gian đã bộc lộ một số bất cập. Các tài xế công nghệ không được quản lý chặt chẽ dẫn đến việc chưa chấp hành nghiêm túc các quy định về an toàn giao thông liên quan đến phương tiện, thời gian lái xe hoàn toàn phụ thuộc vào tính tự giác của lái xe…

Thêm vào đó, theo chức năng nhiệm vụ quản lý nhà nước, Bộ Giao thông vận tải quản lý về hoạt động kinh doanh vận tải, Bộ Công Thương quản lý về thương mại điện tử nên chưa có sự phân định rõ ràng về trách nhiệm quản lý đối với các công ty công nghệ như: Grab, Be… Vì chưa định danh rõ ràng được loại hình kinh doanh của các hãng công nghệ dẫn đến các doanh nghiệp này hoạt động lấn sân sang kinh doanh vận tải, nhưng không chịu ràng buộc về các điều kiện về kinh doanh vận tải.

Theo bà Đặng Thị Thùy Trang – Giám đốc Đối ngoại Grab Việt Nam nhận định, trong khi Chính phủ khuyến khích kinh tế chia sẻ, vẫn còn tồn tại nhiều quy định hạn chế chỉ để thuận tiện cho công tác quản lý nhà nước, điển hình là quy định không cho phép xe hợp đồng ký nhiều hợp đồng trong một chuyến xe (Nghị định 10/2020/NĐ-CP).

Điều này khiến các dịch vụ cho phép các hành khách có cùng hành trình chia sẻ cùng một chuyến xe với nhau (ridesharing) không thể được triển khai. Đây là mô hình kinh tế chia sẻ điển hình, giúp tối ưu hoá hiệu suất sử dụng phương tiện, tiết kiệm nguồn lực, đặc biệt giúp giảm ùn tắc giao thông tại các đô thị lớn và đã được triển khai hiệu quả tại nhiều quốc gia trong khu vực và trên thế giới như Singapore, Malaysia, Thái Lan, Hoa Kỳ…

Vì vậy, vị đại diện Grab kiến nghị, cần xác định nền tảng đặt xe trực tuyến là các nền tảng số trung gian hỗ trợ hoạt động vận tải đường bộ, cũng như đưa ra các quy định riêng biệt, phù hợp đối với các nền tảng số này, tách biệt với vai trò và trách nhiệm của các đơn vị kinh doanh vận tải. Xem xét, sửa đổi quy định cho phép thực hiện chia sẻ hành tình trên cùng một chuyến xe hợp đồng, được kết nối và sắp xếp minh bạch, thông qua các nền tảng xe trực tuyến. Việc sử dụng xe ô tô đa mục đích (vận chuyển hàng hóa và hành khách) đảm bảo an toàn. Xây dựng lộ trình phù hợp để phát triển xe điện, thông qua việc đa dạng nguồn cung xe điện, thúc đẩy hợp tác công tư, để đầu tư, nâng cấp cơ sở hạ tầng phù hợp với xe điện.